اعتبار، لیلا پورابراهیمی- بحران مسکن نه تنها در ایران وارد مرحله جدیدتری شده است، بلکه شعارها و پیشنهاداتی که در این مرحله توسط تئوری‌پردازان و مجریان مطرح می‌شود گاهی متناقض با اهداف و سیاست‌های مورد نظر آنان به خصوص در حوزه عدالت، تشکیل خانواده و افزایش جمعیت است.
بحران مسکن راه را برای تحقق ایدئولوژی‌ها بسته است
مسکن از مشوق‌های اصلی و تعیین کننده برنامه راهبردی ایران موسوم به “فرزند بیشتر، نشاط بیشتر” است، شواهد حاکیست بحران مسکن و ضعف اقتصادی برای متقبل شدن هزینه سنگین اجاره بها راه را برای ترویج بسیاری از شعارهای رویایی و ایدئولوژی‌ها بسته است.
بی‌میلی سازندگان مسکن برای تولید خانه‌های نقلی
به گفته نایب رییس اتحادیه مشاوران املاک در چند سال اخیر و به تدریج، انگیزه سازندگان ساختمانی از بین رفته و به بازارهای دیگری ورود کردند، حتی برخی از آن‌ها، سرمایه‌های خود را برداشته و به کشورهای دیگری مهاجرت کرده‌اند بنابراین تولید مسکن بیش از هر زمان دیگری در کشور کاهش پیدا کرده است، سازندگان مسکن حتی به تولید خانه‌های اقتصادی و به اصطلاح نقلی هم رغبتی نشان نمی‌دهند.
مردم از آپارتمان‌های ۲۵ متری استقبال می‌کنند
«حسن بختیاری» عضو هیات مدیره شرکت تعاونی و انبوه‌سازی مسکن مروارید شرق فاخر اما نظری دیگر دارد، وی در خصوص ساخت خانه با متراژهای پایین برای بهبود شرایط خانه‌دار شدن مردم معتقد است: نوع زندگی مردم تغییر کرده و با کاهش تعداد اعضای خانوار مواجهیم، از طرفی به دلیل مهاجرت افراد به کلانشهرها و به تبع آن کمبود زمین و افزایش چشمگیر قیمت آن، آپارتمان‌هایی با متراژ پایین(۲۵ متری و ۳۵ متری) با اقبال گسترده مردم روبرو شده است.
زمان انتظار ایرانیان برای خانه‌دار شدن به ۷۴ سال رسید
افزایش برق‌آسای قیمت مصالح ساختمانی، قیمت زمین و دیگر مشتقات صنعت ساختمان‌سازی در کنار افت شدید وضعیت اقتصادی مردم که حتی به از بین رفته طبقه متوسط جامعه و بحران معیشت انجامید وضعیت جامعه را تا بدان جا پیش برد که صاحب خانه شدن برای هر ایرانی به یک رویا تبدیل شد و توان مستاجران را برای پرداخت رهن و اجاره بها گرفت.
برخلاف نظر رییس کمیسیون تلفیق بودجه مجلس که زمان انتظار برای خانه‌دار شدن را ۱۲ سال تعیین کرد، بررسی‌ها نشان می‌دهد طبق درآمد سرانه سال ۱۴۰۱ و قیمت ملک در پایتخت، زمان انتظار هر ایرانی برای خرید خانه و خودرو به ۴۲ سال رسیده و بر اساس جدیدترین شاخص‌ها نیز «انتظار برای مسکن» در کشور به ۷۴ سال یعنی معادل سن به امید زندگی رسیده است.
قیمت‌های نجومی هر متر مربع مسکن در کشور
مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس چندی پیش گزارشی را در خصوص وضعیت مسکن و زمین و چالش‌های پیش‌رو منتشر کرد بر اساس این گزارش، برآوردها نشان می‌دهد در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۱ متوسط قیمت هر مترمربع مسکن در شهرهای کشور به ۲۰ میلیون تومان و قیمت هر مترمربع مسکن در شهر تهران به حدود ۳۸ میلیون تومان رسیده است.
همچنین در گزارشی که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده متوسط قیمت فروش هر متر مربع زمین یا زمین ساختمان مسکونی کلنگی معامله شده در زمستان سال ۱۴۰۱ در شهر تهران به ۵۲ میلیون رسید.
اجاره‌نشینی نسبت به سال ۷۵ دو برابر شد
«پیرهادی» از نمایندگان مجلس و رییس فراکسیون انقلاب از جمله چهره‌هایی است که اخیرا ضمن ابراز نگرانی از وضعیت مسکن در کشور از کاهش تعداد صاحب‌خانه‌ها و سیل اجاره‌نشین‌ها در پی جهش قیمت مسکن اظهار نگرانی کرد. به گفته وی کاهش قدرت خرید، طبقه متوسط جامعه را از خانه دار شدن دور کرده است و اجاره نشینی در سال ۹۵ نسبت به سال ۷۵ دو برابر شده است.
پروژه‌های نیمه تمام مسکن مهر
بحران مسکن به عنوان یکی از مشکلات مزمن کشور، دولت نهم و دهم را وا داشت تا برنامه موسوم به طرح مسکن مهر را با ایجاد مجتمع‌های مسکونی در کشور اجرا کند این طرح تا سال ۱۴۰۲ در ۳۰ استان کشور اجرایی شد. دولت نهم و دهم تصمیم داشت با اجرای این سیاست و با واگذاری قطعه زمین رایگان بستر خانه‌دار شدن قشرهای کم درآمد را فراهم کند اما همزمان با پایان کار دولت وقت، این طرح هم به صورت ۱۰۰ درصد به اهداف خود نرسید و بسیاری از واحدها و پروژه‌ها نیمه تمام باقی ماند.
پیشرفت تنها ۵ درصدی طرح اقدام ملی مسکن
با روی کار آمدن دولت یازدهم و دولت دوازدهم، در آبان ۱۳۹۸، علاوه بر ادامه پروژه‌های نیمه تمام مسکن مهر، طرحی تحت عنوان طرح اقدام ملی مسکن آغاز شد اما با توجه به نوسانات بسیار شدید ارزی و افزایش شدید قیمت نهاده‌های ساختمانی و کمبود زمین این طرح تا پایان آن دولت، نتوانست پیشرفتی بیش از حدود ۵ درصد را در کارنامه خود ثبت کند بنابراین و در نهایت دولت وقت با پایان کار هشت ساله خود پیگیری این طرح خام و مدل ساخت و ساز را به دولت سیزدهم واگذار کرد.
آیا وعده ساخت ۴ میلیون مسکن به بن‌بست خورده است؟
«ابراهيم رئيسی» رییس جمهور دولت سیزدهم در تبليغات انتخابات رياست جمهوری، وعده ساخت ۴ ميليون مسکن را داد و سال گذشته نیز با وجود نظرات متفاوت معاون اول خود و وزير جديد راه و شهرسازی، بر اين وعده تاکيد کرد، برنامه‌ای که با وجود واریز مقادیر بسیار زیادی وجه از سوی متقاضیان مسکن در سراسر کشور، نهایتا به دلیل بحران کمبود زمین و یا کمبود اعتبارات تاکنون به جای مشخصی نرسیده است.
«مرتضی محمودوند» از نمایندگان مجلس در همین زمینه گفته: شاید اگر دولت شعار بزرگی در حوزه مسکن نمی‌داد، بهتر بود، چرا که ارائه شعار در بین مردم توقع ایجاد می‌کند.
فرق رویا تا واقعیت، ساخت ۴۰۰ میلیون خانه یک طبقه در ایران!
فارغ از تلاش‌های نافرجام دولت‌ها برای به اصطلاح خانه‌دار کردن مردم، بحث‌ها و جدل‌ها در مورد بحران مسکن در ایران به حدی رسیده است که اخیرا «فاطمه محمدبیگی» نماینده مجلس نیز با طرح نسخه‌ای جدید بیان کرده: گفته می‌شود که تامین زیرساخت برای توسعه افقی سخت است؛ ساخت عمودی ساختمان‌ها هزینه‌های هنگفتی دارد که با تدبیر وزارت راه و شهرسازی، امکان هدایت آن به افقی‌سازی وجود دارد. بنابراین با پهنه گسترده‌ای که ایران دارد امکان ایجاد ۴۰۰ میلیون خانه یک طبقه وجود دارد.
ایده و اظهار نظری که از سوی برخی کارشناسان و تحلیلگران غیرمنطقی تلقی شد تا جایی که «امیر منصوری»، استاد معماری دانشگاه تهران در پاسخ به فاطمه محمدبیگی گفت: یعنی برای افقی کردن مسکن در کشور باید ۲۴ ایران دیگر بسازیم تا آرزوی ایشان برآورده شود.
ایده مسکن اقتصادی و ساخت آپارتمان‌های ۲۵ متری
در حدود چهار سال قبل برای نخستین بار در کشور ایده ساخت آپارتمان‌های ۲۵ متری توسط شهرداری تهران مطرح شد، پیشنهادی که واکنش‌های منفی را به همراه داشت هرچند با نوسانات قیمت زمین و مسکن، مشکلات معیشتی و ضعف اقتصادی در کنار سرنوشتی که برای طرح‌های مسکن‌سازی در کشور رقم خورد برخی مسئولان دولتی نظر خود را تغییر داده و از لزوم ساخت واحدهای کوچک متراژ سخن به میان آوردند.
بر اساس ایده ساخت خانه‌های ۲۵ متری یا واحدهای اقتصادی، این واحدها دارای نشیمن، آشپزخانه، اتاق خواب، سرویس حمام و دستشویی، پارکینگ و انباری به صورت دلخواه، مبلمان متناسب با سایز واحد و اثاثیه کامل منزل هستند. همچین سالن‌های پذیرایی اشتراکی که ساکنان به صورت زمانی می‌توانند از آن استفاده کنند، سالن ورزشی، سالن اجتماعات و رستوران از دیگر امکانات رفاهی این پروژه به شمار می‌رود.
«خشایار باقرپور» مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران در مورد ساخت خانه‌های ۲۵ متری می‌گوید: مساحت زمین این طرح ۱۱ هزار متر مربع است که حدود ۱۸۰۰ واحد با مساحت ۲۵ تا ۳۵ متر در این زمین ساخته می‌شود. متقاضیان در قالب پروژه تعاونی عمرانی مسکن در این طرح مشارکت می‌کنند، واحدها با سرمایه آن‌ها ساخته و با قیمت تمام شده تحویل داده می‌شود. مدت زمان اجرای این طرح بین دو تا سه سال خواهد بود.
قیمت هر متر خانه‌های اقتصادی حدود ۲۵ میلیون تومان
به گفته باقرپور، رویکرد اتحادیه تعاونی‌های عمرانی شهر تهران در طرح مسکن اقتصادی یا همان خانه‌های ۲۵ متری، نقطه بهینه قیمت تمام شده توام با حفظ کیفیت بنا و رعایت استانداردها بوده که با رویکرد واقع‌بینانه نسبت به هزینه نهاده‌های تولید مسکن با قیمت‌های امروز حدود متری ۲۵ میلیون تومان برای ساخت ارزیابی می‌شود.
شهرداری تهران ساخت میکرو آپارتمان‌ها را رد کرد
ایده ساخت میکرو آپارتمان‌ها و انتشار گزارش‌های متنوعی از آن در روزهای اخیر جنجالی‌تر شده تا جایی که سخنگوی شهرداری تهران ۲۰ شهریور ۱۴۰۲در واکنش به خبر «ساخت میکرو آپارتمان ۲۵ متری در تهران» گفت: نه در منطقه ۱۹ نه در هیچ منطقه‌ای از شهرداری تهران پروانه ساخت هیچ واحد مسکونی با این متراژ صادر نشده و نخواهد شد.
فارغ از موضوعات مطرح شده معضل بزرگ مسکن در تهران و سایر شهرهای کشور خروجی‌های زیانباری برای جامعه داشته است، از پشت‌بام خوابی گرفته تا اجاره کانکس برای ذخیره اثاثیه منزل، اقامت در چادر مسافرتی و یا خانه‌های اشتراکی، این در شرایطی است که برخی مسئولان درصدد رد افزایش پدیده پشت بام خوابی هستند و برخی دیگر بر وجود و گسترده‌تر شدن دامنه آن صحه می‌گذارند.
اما جدای از موضوعات مطرح شده در بحث خانه‌های ۲۵ متری که ظاهرا روز به روز طرفداران بیشتری بین مسئولان پیدا می‌کند تردیدها و نگرانی‌هایی در بین بعضی افراد نسبت به کاهش کیفیت زندگی در این آپارتمان‌های کوچک به چشم می‌خورد. با نگاه گذرا به این آپارتمان‌های جمع و جور با توجه به سطح متراژ پایینی که دارند می‌توان فهمید که یکی از آثار ملموس آن تغییر سبک زندگی و کوچک‌تر شدن خانواده خواهد بود، اتفاقی که از مدت‌ها و به ویژه همزمان با اوج گرفتن بحران‌های اقتصادی در ایران کلید خورده است.
از طرفی دولت برای پیشبرد برنامه خود در حوزه مسکن در برنامه هفتم توسعه مجددا چشم به تسهیلات نظام بانکی دوخته است و اهدافی از جمله کاهش دوره انتظار خانه‌دار شدن به ۱۲ سال را نشانه گرفته است، سخنی که به گفته برخی از تحلیلگران حوزه اقتصاد و مسکن با هیچ معجزه‌ای جز تحول اساسی در ساز و کار اقتصاد ایران حاصل نمی‌شود.
