اعتبار، لیلا پورابراهیمی- چای محصولی پرطرفدار در سراسر جهان است و دومین نوشیدنی همگانی دنیا محسوب می‌شود، اهمیتی که حتی سازمان ملل متحد را واداشت بنا به پیشنهاد چین، روز ۲۱ ماه می میلادی را به نام روز جهانی چای نامگذاری کند.
براساس فرهنگ شرق آسیا به عنوان خاستگاه چای، ارزش‌های مادی، معنوی و سلامت چای را در زندگی انسان نمی‌توان نادیده گرفت، محصولی که در تامین معیشت میلیون‌ها کشاورز در جهان نقش اساسی دارد بنابراین انتخاب شعار “یک فنجان چای همه را گرد هم می‌آورد” برای ۲۱ ماه می میلادی به خوبی می‌تواند مؤید این جایگاه باشد.
صنعت چای و گردنه‌های بسیار سخت برای ادامه حیات
مصرف چای در ایران از زمان فتحعلی شاه قاجار به تدریج ابتدا بین طبقه اشراف و سپس بین عامه مردم رواج پیدا کرد اما صنعت کشت و تولید چای در ایران که بر اساس مستندات تاریخی بیشتر از ۱۲۰ سال قدمت دارد فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده و پس از دهه‌ها تلاش برای کشت و تولید و رونق با گردنه‌های بسیار سختی برای ادامه حیات خود مواجه شده است.
حمایت نامناسب و سازمان نیافته دولت از کشاورزان چایکار، هزینه بالای تولید، فرسایش خاک، نبود سیستم آبیاری مناسب، اعطای امتیازات عجیب و غریب برای واردات چای، مدیران نابلد، واردات بدون حساب و کتاب، انحصار طلبی، تغییر کاربری باغات، نرخ پایین خرید برگ سبز چای، مشکلات اقتصادی و معیشتی کشاورزان، عدم مکانیزاسیون و احیا باغات، غفلت در حوزه فرآوری، کیفیت و بسته‌بندی، تغییر ذائقه مردم و گرایش به سمت چای خارجی، چای سنواتی، تصمیم هیئت وزیران برای انحلال سازمان چای در اردیبهشت سال ۱۳۸۳ و توقف خرید تضمینی، بحران رهاسازی باغات چای و عدم پرداخت به موقع مطالبات چایکاران تنها برخی از مواردی است که باعث شد تولید سالانه چای خشک در ایران از ۷۰ هزار تن به تقریبا ۲۷ هزار تن در سال ۱۴۰۱ کاهش پیدا کند.
فارغ از موارد یاد شده، در این گزارش قصد داریم به صورت اختصاصی‌تر به یکی از مشکلات بدخیم صنعت چای یعنی واردات بی‌رویه و ضربه‌ای که این امر به چای داخلی وارد کرده و می‌کند بپردازیم.
ارز نیمایی واردات چای خارجی حذف شود
«هادی امیدی» مدیرعامل اتحادیه چایکاران کشور از جمله چهره‌هایی است که سال‌ها در حوزه صنعت چای حضور داشته و به مشکلات و چالش‌های آن اشراف دارد، وی وضعیت فعلی چایکاران دو استان گیلان و مازندران را تشریح کرد و گفت: سال زراعی فعلی برای صنعت چای سالی خوب همراه با رشد ۱۰ درصدی در برداشت برگ سبز چای بود همچنین صاحبان کارخانجات چایسازی شمال نیز در پرداخت قدرالسهم و بهای برگ سبز چای چایکاران خوب عمل کردند و دولت نیز قدرالسهم ۲۵ درصدی خود را تا به اینجا به شکل تدریجی پرداخت کرده است.
فرهنگ مصرف چای ایرانی در کشور ترویج شود
امیدی همکاری و تعامل متقابل کارخانجات و چایکاران را یکی از حلقه‌های تضمین کننده دوام صنعت چای و اقتصادی کردن فعالیت کشاورزی ذکر کرد و افزود: کارخانجات چایسازی شمال امسال برای تشویق کشاورزان و با وجود قیمت مصوب دولتی خرید برگ سبز، مبلغی را بابت تشویقی برای چایکاران منظور کردند که حرکتی عملی و در خور توجه در راستای حمایت عملی از چایکاران است.
برنامه‌ریزی صحیح مبتنی بر مطالعه کاملاً مدون و دقیق، تضمین لازم جهت برگشت سرمایه در صنعت چای، بهبود سیستم حمل و نقل برگ سبز، بهبود روش‌های چایسازی و ارتقاء کیفیت چای داخلی و استفاده از افراد با تجربه و متخصص در کارخانجات جهت خرید برگ سبز از مهم‌ترین راهکارهایی است که برای توسعه صنعت چای در ایران مورد تاکید قرار گرفته است.
این فعال اقتصادی در همین راستا حفظ بازار مصرف چای ایرانی و ترویج هر چه بیشتر فرهنگ مصرف چای داخلی در بین مصرف کننده را برای حمایت از تولید ملی امری ضروری دانست و تصریح کرد: باید به هر نحوی که شده روند کیفی و کمی صنعت چای حفظ شود تا بتوانیم به تولید انبوه و کیفی برسیم.
ارز نیمایی واردات چای به مجموعه‌ای که تنها شامل سه شرکت می‌شود و جمعا ۲۰ درصد از بازار داخلی را در اختیار دارد تخصیص پیدا کرده است در حالیکه از قرار معلوم و به جهت ایجاد چنین انحصار عجیب و غریبی
چیزی حدود ۸۰ درصد بازار چای از ارز نیمایی محروم ماند.
غول زد و بند، انحصار و واردات بی‌رویه و به اصطلاح خالی کردن زیر پای تولید ایرانی هر از چند گاهی با شکل و شمایل جدیدی در کشور قد علم می‌کند به طوری که در یکی دو ماه اخیر قضیه نامه جمعی از فعالان صنعت چای به معاون اول رئیس جمهور مبنی بر واردات چای خارجی و اعمال انحصار برای چند برند و شرکت خاص به یکی از بحث‌های داغ اخبار حوزه کشاورزی تبدیل شد.
طبق اظهارات اخیر رئیس دبیرخانه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی در بررسی‌ها مشخص شد شرکتی خاص از سال ۹۷ میزان قابل توجهی ارز برای واردات گرفته اما با وجود عدم رفع تعهد ارزی همچنان این روند ادامه داشته همچنین برخی محموله‌های چای وارداتی این شرکت از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده است.
علیرضا عباسی عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس در واپسین روزهای اسفند ۱۴۰۱ چهره دیگری بود که به این موضوع واکنش نشان داد به گفته وی که نمایندگی کرج، اشتهارد و فردیس را در مجلس بر عهده دارد ارز نیمایی واردات چای به مجموعه‌ای که تنها شامل سه شرکت می‌شود و جمعا ۲۰ درصد از بازار داخلی را در اختیار دارد تخصیص پیدا کرده است در حالیکه از قرار معلوم و به جهت ایجاد چنین انحصار عجیب و غریبی چیزی حدود ۸۰ درصد بازار چای از ارز نیمایی محروم ماند.
مدیرعامل اتحادیه چایکاران کشور در همین رابطه از واردات بی‌رویه چای خارجی و تبعات بسیار زیانبار آن بر تولید داخلی ابراز ناخرسندی و تاسف کرد و گفت: واردات بی رویه به صنعت چای ایران آسیب زده است البته ما با واردات اصولی در راستای تامین نیاز بازار مشکلی نداریم بلکه مشکل ما با انحصار و تخصیص ارز نیمایی برای این کار است.
هادی امیدی اصلاح روند عرضه و بازرگانی چای و حذف تخصیص ارز نیمایی برای واردات چای خارجی را خواستار شد و اضافه کرد: بدون چنین اقداماتی تولید ملی ما نمی‌تواند در بازار چای با محصول مشابه خارجی رقابت کرده و خودی نشان بدهد.
وی در پاسخ به این سؤال که کیفیت چای وارداتی چگونه است گفت: در باغات چای کشورهایی مانند هند و سریلانکا که سطح زیرکشت بالایی دارند معمولا از سموم شیمیایی و برخی آفت کش‌ها استفاده می‌شود در حالیکه این رویه در باغات چای شمال ایران مرسوم نیست و می‌توان گفت چای ایرانی، سالم‌ترین و خالص‌ترین چای دنیاست.
تقابل بین سیستم بانکی کشور و مشخصا بانک ملی ایران با صاحبان کارخانجات چایسازی شمال و مسدودسازی حساب کارخانه داران موضوع مهم دیگری بود که توسط مدیرعامل اتحادیه چایکاران کشور مورد اشاره قرار گرفت، وی در این خصوص بیان کرد: به علت یکسری دیون گذشته سیستم بانکی اخیرا درصدد است تا حساب کارخانجات فرآوری چای را مسدود کند در حالیکه تاثیر تعرض بانک به حساب‌ها روی پرداخت مطالبات چایکاران گیلان و مازندران تاثیر مستقیم می‌گذارد زیرا در صورت بلوکه شدن حساب‌ها، کارخانجات قادر به پرداخت مطالبات چایکاران نیستند.
اینکه واردات خارج از ضابطه چای خارجی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت چای ایران است و به این صنعت آسیب‌های جبران ناپذیر زیادی وارد کرده نقطه اشتراک همه فعالان این بخش است، موضوعی که این فعالان آرزو می‌کنند که ایکاش برای مسئولان هم نقطه اشتراک و دغدغه بزرگی محسوب می‌شد.
ارز نیمایی واردات چای در بازار آزاد فروخته شد
«صادق حسنی» مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات شمال کشور در همین راستا، واردات خارج از ضابطه چای خارجی را یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت چای داخلی خواند و گفت: نمی‌توانیم واردات چای را منکر شویم زیرا مصرف داخلی چای بیش از تولید کشور است و لاجرم باید واردات صورت بگیرد اما تمام حرف و سخن ما این است که واردات چای خارجی باید بر مبنای یکسری اصول و قوائد و دقیقا طبق نیاز داخلی انجام شود.
حسنی نیز مانند سایر چهره‌هایی که سال‌های متمادی در حوزه صنعت چای صاحب نظر هستند روند واردات چای و تخصیص ارز نیمایی برای آن را تأسف‌بار و برای تولید داخلی نگران کننده خواند، وی در همین زمینه از رکورد شکنی واردات چای خارجی در سال گذشته خبر داد و افزود: یکی از عوامل مهم ایجاد فساد در واردات موضوع تخصیص ارز نیمایی است، عدم نظارت و کنترل بر این موضوع باعث شده که آن اتفاق وحشتناک در سال گذشته رقم بخورد، زیرا شنیده‌ها حاکی است ارز نیمایی برای واردات تخصیص داده شده اما نه تنها از طریق آن هیچ وارداتی انجام نشده بلکه ارز تخصیصی در بازار ارز به فروش رفته است.
مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات شمال کشور در پاسخ به این پرسش که کیفیت چای وارداتی چگونه است تصریح کرد: شنیده‌ها حاکیست دستگاه‌های نظارتی به کیفیت چای خارجی وارداتی ایراد گرفته‌اند اما من در این خصوص سندی ندارم تا ارائه کنم.
اعمال مدیریت در جهت افزایش کیفیت برگ سبز چای، کنترل کیفی برگ سبز چای و نظارت بر فرآوری تولید چای خشک، ساماندهی و نظارت بر واردات و صادرات چای و تنظیم بازار چای کشور از جمله وظایف سازمان چای کشور به عنوان متولی ساماندهی چای در کشور است سازمانی که مسئولیت آن از خرداد ۹۷ بر عهده حبیب جهانساز قرار گرفت.
حفظ تراز تجاری بازار به نفع صنعت چای
«حبیب جهانساز» رئیس سازمان چای کشور، در پاسخ به این سؤال که موضع این سازمان در مورد واردات بی‌رویه چای خارجی چگونه است گفت: واردات چای برای تامین نیاز داخلی به ناچار باید انجام شود اما این واردات باید با قیمت مناسبی انجام گیرد تا بدین وسیله صرفه تراز تجاری آن به نفع صنعت چای داخلی رقم بخورد.
صادرات چای ایرانی به ۲۳ کشور دنیا
وی به صادرات چای هم اشاره‌ای داشت و با بیان اینکه آمار رسمی صادرات سال گذشته به زودی منتشر می‌شود گفت: روسیه، کشورهای حاشیه دریای خزر، کشورهای CIS ، اوراسیا ، عراق، افغانستان، پاکستان و برخی کشورهای اروپایی از جمله ۲۳ کشوری هستند که چای ایرانی به آنجا صادر می‌شود.
جهانساز بیان کرد: واردات چای عمدتا از کشورهایی مانند هند، سریلانکا و سایر کشورهای تولیدکننده انجام می‌شود از طرفی سلامت چای وارداتی از طریق متولیان ذیربط مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرد اما قطعا چای خارجی از لحاظ کیفیت و سلامت به پای چای ایرانی نمی‌رسد.
واردات گندم آلوده، نهاده‌های دامی آلوده، گوشت آلوده، برنج آلوده و ده‌ها مورد آلوده دیگر اتفاق چندان عجیبی در ایران نیست پدیده‌ای عجیب که سایه تاریک آن همواره بازار چای داخلی را نیز تهدید و گاهی اخبار مربوط به آن از طریق رسانه‌ها به بیرون درز پیدا کرده است.
بر اساس اعلام مرکز تحقیقات چای کشور اگر شرایط انبارداری چای خشک مناسب و با رعایت استاندارد باشد چای خشک تا سه سال قابل شرب است اما هر چه از زمان نگهداری چای سنواتی دپو شده در انبارها می‌گذرد از کیفیت آن کاسته می‌شود تا جایی که دیگر قابل شرب نیست.
چای سنواتی وارد کشور نمی‌شود
جهانساز در پاسخ به این سؤال که آیا در حال حاضر چای سنواتی وارد کشور می‌شود یا خیر توضیح داد: هیچگونه چای سنواتی وارد کشور نمی‌شود و همان مقدار چای سنواتی که از زمان اصلاح ساختار در داخل کشور باقی مانده هم پلمپ شده و تنها با حکم قضایی می‌توان آن را تعیین تکلیف کرد.
قاچاق چای صرفه اقتصادی ندارد
قاچاق چای به داخل کشور موضوع دیگری بود که مراتب آن را از رئیس سازمان چای کشور جویا شدیم، جهانساز قبل از پاسخ به این سؤال تخصیص ارز نیمایی را بار دیگر مورد اشاره قرار داد و گفت: با این ارزی که دولت با قیمت ۲۷ و ۲۸ هزار تومانی برای واردات چای پرداخت می‌کند دیگر قاچاق چای آن هم با ارز آزاد بالای ۵۰ هزار تومان برای قاچاقچیان صرفه اقتصادی ندارد.
وی بیان کرد: با تمهیدات اندیشیده شده هم اکنون واردات چای آزاد است و هر کسی با رعایت قوانین و مقررات می‌تواند نسبت به واردات چای اقدام کند و انحصار آن در دست کسی نیست.
مصائبی که فرصت نفس کشیدن را از صنعت چای گرفت
شاید دنبال کردن سوژه‌‌های خبری که انگار به سرنوشت چای ایرانی سنجاق شده نظیر خیانت به صنعت چای، توزیع ۳۶ برند چای خارجی توسط یک شرکت خاص، انهدام هزاران تن چای ایرانی به علت نقض نگهداری و از بین رفتن تقاضا برای چای ایرانی به طوری که دیگر چایکاران نتوانند زندگی خود را اداره کنند برایمان بسیار دردناک باشد اما این دردناک بودن چیزی از واقعیت ماجرا کم نمی‌کند.
مقابله جدی با مافیای ثروت و قدرت و سوءاستفاده کنندگان که اتفاقا سود دلالی و یا منافع حاصل از واردات مستقیما به جیب آنان سرازیر می‌شود تا کشاورز چایکار و حتی صاحبان کارخانجات چایسازی، همان‌هایی که هرگز از فرصت طلایی تخصیص ارز مرجع به راحتی نمی‌گذرند و دلشان برای تولید داخلی نسوخته است متاسفانه به آرزویی بزرگ و دست نیافتنی تبدیل شده است.
پرونده رانت چند ده میلیون یورویی وزارت جهاد کشاورزی به یک شرکت خاص برای واردات چای خارجی هنوز باز است از طرفی برخی از رسانه‌ها اعلام کرده‌اند شرکت انحصاری مذکور با حمایت‌های دولتی که عملا از آن به عمل آمده در نهایت مدیریت بازار چای ایران را نیز در اختیار گرفته است، عملی که سایر تولیدکنندگان داخلی را فلج خواهد کرد.
پرونده رانت واردات چای یک رسوایی بزرگ برای وزارت جهاد کشاورزی
پرونده رانت چند ده میلیون یورویی وزارت جهاد کشاورزی به یک شرکت خاص برای واردات چای خارجی هنوز باز است از طرفی برخی از رسانه‌ها اعلام کرده‌اند شرکت انحصاری مذکور با حمایت‌های دولتی که عملا از آن به عمل آمده در نهایت مدیریت بازار چای ایران را نیز در اختیار گرفته است، عملی که سایر تولیدکنندگان داخلی را فلج خواهد کرد.
سریلانکا به جای بدهی، چای وارد ایران می‌کند
خبرگزاری رویترز اوایل تیر ماه امسال گزارش داد، سریلانکا از سال ۲۰۱۲ معادل ۲۵۰ میلیون دلار بابت خرید نفت به ایران بدهی دارد و دو کشور در سال ۲۰۲۱ توافق کردند با توجه به تحریم‌های نفتی ایران، سریلانکا بدهی خود را با صدور چای بازپرداخت کند.
موضوعی که به خاطر بحران‌های مالی و اقتصادی که گریبانگیر سریلانکا شده دو سال با وقفه مواجه شد و ظاهرا قرار است این کشور از ماه آینده ارسال چای خود به ایران را آغاز کند.
اما در خلال تمام مصائبی که صنعت چای را محاصره و فرصت نفس کشیدن را از آن گرفت و در حالیکه واردات چای خارجی آن هم به اندازه مصرف سه سال، صنعت زخم خورده چای ایرانی را بار دیگر دچار شوک کرده مسئولان پژوهشکده چای ایران در این آشفته بازار معتقدند برای تهیه گزارش از حال و روز چای باید سلسله مراتب اداری تمام و کمال رعایت شده و مکاتبات لازم به درستی انجام گیرد.
خبر دیگری نیز حاکی از آن است سازمان چای کشور در تاریخ ۴ تیر ۱۴۰۲ از قرارداد واردات ۱۰ رقم چای خارجی به داخل کشور خبر داد، طبق اعلام این سازمان که زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است ارقام ژاپنی چای نیز به داخل کشور وارد خواهند شد
سود کلان واردات چای همه چیز را قربانی می‌کند
بدون شک در موقعیتی که تیم اقتصادی دولت و به طور مشخص دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی بعد از ماه‌ها انتظار، مدت کوتاهی است که از بلاتکلیفی درآمده و از سرپرست به وزیر ارتقاء پیدا کرده‌اند و از آن سو عده‌ای از نمایندگان همچنان مشغول به کرسی نشاندن حرف خود برای تشکیل وزارتخانهای جدید به نام وزارت بازرگانی بوده و تفکیک وزارت صمت را پیشنهاد می‌دهند، جریانی قدیمی و پرنفوذ کمر همت به قطع ریشه صنعت چای زده و آن‌چنان فشار وارد کرده است که به خاطر سود کلان ناشی از واردات، هرگز منتظر بروکراسی‌های اداری و تشریفاتی ما نخواهد ماند.
