اعتبار- لیلا پورابراهیمی، پس از بازگشت تعادل نسبی به بازار انرژی که دوران بسیار سختی را در زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین شاهد بود، همچنین در دورانی که میزان صادرات نفت ایران به دلیل تحریم‌ها کاهش حداکثری پیدا کرده بود، قیمت گاز به نرخ‌های پیش از جنگ روسیه و اوکراین برگشت و به موجب آن بهای نفت تقریبا به نصف و حتی تا بشکه‌ای ۷۰ دلار رسید. موضوعی که با واکنش کشورهای صادرکننده نفت همراه بود به همین علت کشورهای عضو اوپک و اوپک پلاس تصمیم گرفتند با اجرای سیاست‌هایی مانع از ادامه‌دار شدن این روند شوند.
این کشورها به سردمداری عربستان و روسیه تصمیم گرفتند تولید نفت را کاهش دهند تا به موجب آن قیمت‌ها افزایش پیدا کند. اقدامی که به شکل نسبی موفقیت‌آمیز بود و موجب شد تا قیمت نفت حتی به بشکه‌ای ۹۰ دلار افزایش یابد.
عربستان سعودی که یکه‌تاز این میدان شده به تازگی اعلام کرده که قصد دارد با اجرای سیاست‌هایی، زمینه افزایش قیمت نفت به بشکه‌ای بالای ۱۰۰ دلار را فراهم کند. برنامه‌ای که ظاهرا نگرانی بلوک غرب را در پی داشته است، انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا نزدیک است و با توجه به این موضوع رییس جمهور فعلی آن جو بایدن از رشد نرخ بنزین اظهار نگرانی کرده است. همچنین شرایط به وجود آمده در صحنه بین‌الملل باعث شد با چراغ سبز آمریکایی‌ها تحریم نفتی ایران سبک‌تر شود تا بدین ترتیب عرضه نفت در بازار جهانی انرژی تا حدودی افزایش پیدا کند.
برنامه عربستان برای سرمایه‌گذاری در حوزه فرآوری محصولات نفتی
دکتر «محمود جامساز» اقتصاددان و تحلیلگر مسائل اقتصادی در مورد اینکه آینده قیمت نفت با توجه به اقدام عربستان که اعلام کرده درصدد افزایش قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار است را چگونه می‌توان ارزیابی کرد و اینکه اساسا آیا قیمت نفت به ۱۰۰ دلار خواهد رسید می‌گوید: محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر عربستان با نگاهی توسعه‌گرا برنامه‌ها و پروژه‌های بسیار وسیعی را در راستای پیشرفت و توسعه همه جانبه و پایدار در مورد کشورش پی گرفته است، وی حتی در یک سخنرانی در حضور برخی از سران کشورهای عربی منطقه از متفاوت شدن عربستان سعودی در ۵ سال آینده خبر داد حتی ابراز کرد که کشورهای بحرین، قطر، کویت و امارات با دارا بودن اقتصادهای قوی نیز ۵ سال آینده گام‌های توسعه را سریع‌تر برخواهند داشت، به گفته او کشورهای مصر، اردن، لبنان و حتی عراق با فرصت‌هایی که دارند می‌توانند در ۵ سال آینده دگرگون شوند و تا در آینده‌ای نه چندان دور، خاورمیانه به اروپای جدید تبدیل شود، در واقع بن سلمان رؤیاهایی در سر دارد که با به واقعیت در آوردن آن‌ها قصد دارد خاورمیانه را به قطب اقتصادی جهان تبدیل کند.
وی ادامه داد: پروژه عظیم نئوم (ابر شهر رؤیایی نئوم NEOM) برای ایجاد یک شهر رباتیک با ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از جمله پروژه‌های مهم عربستان سعودی است، در این پروژه کسانی که خدمات را ارائه می‌دهند همه ربات هستند، در این شهر همچنین قرار است به جای انرژی فسیلی مثل بنزین و غیره تنها انرژی باد و خورشید مورد استفاده قرار گیرد. به عبارت دیگر عربستان می‌خواهد به سمت کاستن از مصرف انرژی‌های فسیلی با انرژی‌های مویف حرکت کند و در کنار توسعه فرآوری‌های نفتی به تولید انرژی پاک بپردازد و در این مسیر سرمایه گذاری‌های هنگفتی هم انجام داده است.
کشورهای مصر، اردن، لبنان و حتی عراق با فرصت‌هایی که دارند می‌توانند در ۵ سال آینده دگرگون شوند و تا در آینده‌ای نه چندان دور، خاورمیانه به اروپای جدید تبدیل شود.
معادلات نفت ایران
فرسودگی چاه‌های نفت ایران و فقدان سرمایه‌گذاری
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل به قضیه میدان گازی آرش و مناقشاتی که در این زمینه به وجود آمده است هم اشاره کرد و افزود: عربستان علاوه بر اینکه یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت محسوب می‌شود، با ایران و کویت در میدان گازی آرش مشترک است اما بدون اینکه ایران را در جریان بگذارند همراه با کویت قصد استحصال گاز از این میدان را دارد، اما با وجودیکه استراتژی توسعه‌ای عربستان با محوریت استفاده از انرژی‌های پاک است با این حال تحرکاتش به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت قطعا بر قیمت نفت اثر خواهد گذاشت. در حال حاضر عربستان روزی یک میلیون بشکه از تولید نفت خود را کاهش داده و در کنار کاهش عرضه نفت روسیه به تعداد ۳۰۰ هزار بشکه در روز، قیمت نفت برنت از ۹۳ دلار در هر بشکه و نفت وست تگزاس اینترمدییت(west texas intermediate) از ۸۹ دلار فراتر رفته است.
دکتر جامساز اذعان کرد: روسیه یکی دیگر از بازیگران مهم بازار نفت جهان، هم‌اینک تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته و تولید پالایشگاه‌های بزرگش شامل گاس پروم( Gazprom)، روسنفت( Rosneft) و لوک اویل(LUK oil) کاهش پیدا کرده و از طرفی ایرانی که تا قبل از انقلاب حدود شش میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کرد به دلایل متعددی نظیر مسائل تکنیکی، فرسودگی چاه‌ها، فقدان سرمایه‌گذاری، نبود تکنولوژی، سوء مدیریت داخلی و همچنین تحریم‌های اقتصادی به شدت افت تولید داشته، بویژه پس از خروج ترامپ از برجام، تولید نفت آن کاهش بیشتری پیدا کرد. از آنجائیکه نیاز داخلی کشور بین یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه تا دو میلیون بشکه در روز است، تا پیش از این ایران از طریق دور زدن تحریم‌ها حداکثر ۷۰۰ هزار بشکه به چین صادر می‌کرد که اخیرا” بنا بر گزارش بلومبرگ، میزان آن افزایش یافته است.
نشریه بلومبرگ این روزها گزارشی را در مورد ایران منتشر کرده و گفته ایران اخیرا پس از خروج ترامپ از برجام به بالاترین سطح تولید نفت خود رسیده و حدود سه میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه نفت در روز تولید و یک میلیون و۹۲۰ هزار بشکه به تنها مشتری خود کشور چین صادر می‌کند.
دکتر محمود جامساز ضمن اشاره به این گزارش ادامه داد: طبق این گزارش بالاترین صادرات نفت ایران به مقصد کشور چین است، معتقدم با توجه به مصرف داخلی ایران که حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تا دو میلیون بشکه نفت در روز است این آمار نمی‌تواند برای صادرات نفت ایران به چین صحت داشته باشد مگر اینکه ایران برای رسیدن به این حجم از صادرات، از ذخایر نفت خود استفاده کند، به بیان دیگر ایران ۸۰ میلیون بشکه نفت روی آب و خشکی دارد اگر این آمار صادرات نفت به چین صحت داشته باشد لاجرم ایران باید این حجم از صادرات به چین را از طریق یک میلیون بشکه تولیدات داخل و مابقی را از طریق ذخایر نفتی خود انجام دهد.
تولید نفت ایران در قیمت‌های جهانی هیچ تاثیری ندارد در حالیکه یک زمانی ایران حرف اول را در اوپک میزد اما با کمرنگ شدن نقش آن، عربستان به میدان‌دار اوپک تبدیل شد.
نفت ایران در برابر کالاهای چینی
وی در مورد شرایط فروش نفت ایران به کشور چین گفت: ایران نفت خود را به صورت نسیه و حدود ۳۰ درصد زیر قیمت پلات خلیج فارس به کشور چین صادر می‌کند و با توجه به اینکه این صادرات با هزینه‌های بسیار زیاد و از طریق واسطه‌ها، دلالی و دور زدن تحریم‌ها انجام می‌گیرد این تخفیف‌ها گاهی از ۳۰ درصد هم فراتر می‌رود. ناگفته نماند که در این خرید و فروش نفت و به سبب تحریم‌ها، هیچ بانک چینی دلاری به ایران نمی‌پردازد به همین علت ایران پس از فروش نفت خود به چین در ازای آن یا یوآن (yuan) دریافت می‌کند و یا کالا، از سویی اغلب هم این خود چینی‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند چه نوع کالاهایی را به ایران صادر کنند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت تولید نفت ایران در قیمت‌های جهانی هیچ تاثیری ندارد در حالیکه یک زمانی ایران حرف اول را در اوپک میزد اما با کمرنگ شدن نقش آن، عربستان به میدان‌دار اوپک تبدیل شد.
بسیاری از معادلات جهانی به ویژه در یکسال اخیر دستخوش تغییر و تحولات اساسی شده تحولاتی که بازار جهانی نفت متأثر از آن است، این استاد اقتصاد در این زمینه هم می‌افزاید: یک زمانی روسیه در اوپک پلاس حرف اول را می‌زند اما بعد از جنگ با اوکراین، روسیه در انزوا قرار گرفت، مشمول تحریم‌های جهانی شد و نقش‌آفرینی که سابقا در اوپک پلاس داشت را از دست داد، با توجه به موضوعات اشاره شده می‌توان گفت عربستان که در صدر اوپک قرار گرفته می‌تواند با کاهش تولید نفت خود، قیمت جهانی نفت را افزایش دهد اما اینکه چه زمانی این قیمت به ۱۰۰ دلار برسد باید منتظر ماند زیرا کشورهای بزرگ وارد کننده نفت بیکار نمی‌مانند و به سمت انرژی‌های دیگری خواهند رفت بدون تردید نفت بالای ۱۰۰ دلار برای اروپا، آمریکا و یا کانادا و سایر کشورهای عمده واردکننده به صرفه نیست. البته این را هم باید در نظر داشته باشیم که در صورت افزایش جهانی قیمت نفت، بدون شک آمریکایی‌ها برای ممانعت از این اتفاق تولید نفت شل (shelloil) را افزایش خواهند داد.
جذب سرمایه‌گذار‌های بزرگ جهانی توسط عربستان، قطر و امارات
به عقیده این تحلیلگر مسائل اقتصادی، نفت در آینده جهان جای خود را به انرژی‌های پاک خواهد داد، دکتر محمود جامساز در توضیح بیشتر این مطلب گفت: در حال حاضر کشورهایی مانند قطر و عربستان و امارات متحده عربی بالاترین سرمایه‌گذاری‌ها را در انرژی باد و سولار سیستم(نیروگاه‌های خورشیدی) انجام می‌دهند، به طور مثال امارات متحده عربی بزرگترین پارک انرژی جهان را بنام پروژه نور ابوظبی با ظرفیت ۱/۲ گیگاوات راه‌اندازی کرده، این مزرعه خورشیدی مجهز به ۳/۲ میلیون پنل خورشیدی است. عربستان نیز در توسعه انرژی خورشیدی گام‌های مهمی برداشته از جمله علاوه بر پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم، پروژه شهر لاین و پروژه دریای سرخ که شهرهای توریستی هستند را کلید زده است، در پروژه دریای سرخ ۷۵۰ هزار پانل خورشیدی نصب شده که ۱۰۰ درصد نیاز پروژه را تأمین می‌کند.
عربستان همچنین پروژه پانل خورشیدی دیگری در شهر مکه در پیش دارد که ظرفیت تولید برق آن ۲/۶ گیگاوات است.
دکتر محمود جامساز می‌گوید: این پروژه‌ها بیانگر آنست که عربستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت و امارات متحده عربی که به نفت و گاز وابسته است چگونه می‌توانند با مدیریت علمی و دیدگاه توسعه‌گرا، به سمت پروژه‌های سازگار با محیط زیست گام بردارند که بی‌تردید موجب جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی هم خواهد بود، پس اینکه گفته می‌شود کشورهایی مانند عربستان، قطر و امارات در حال تبدیل به مرکزی برای جذب و فرود سرمایه‌گذار‌های بزرگ جهانی هستند سخنی بیراهه نیست و واقعیت دارد.
این اقتصاددان اضافه کرد: در مجموع می‌توان گفت نفت هنوز یک ثروت بسیار عظیم برای کشورهای دارنده آن به شمار می‌رود، به طور خاص کشورهای عربی با مصرف درست، با عقلانیت و با برنامه‌ریزی در جهت کاهش خام فروشی و افزایش فرآوری این ماده حیاتی توانسته‌اند در کنار دستیابی به رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی و صنعتی به اهدافی مانند تامین رفاه، ارتقای سطح زندگی و آسایش مردم خود جامه عمل بپوشانند.
