استهلاک سرمایه یکی از مهم‌ترین گرفتاری‌های اقتصاد ایران در شرایط تحریم است. حالا در شرایطی که جذب سرمایه خارجی به کشور بسیار دشوار شده است، گزارش بانک مرکزی حاکی از آن است که سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج می‌شود. در این وضعیت متولیان کشور از مشوق‌هایی برای بازگشت سرمایه به ایران می‌گویند.
به گزارش اعتبار به نقل از شرق، شهاب جوانمردی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی تهران، در این زمینه به «شرق» می‌گوید درحال‌حاضر حفظ سرمایه ایرانیان داخل کشور واجب‌تر است. او توضیح می‌دهد: «قاعدتا کسانی که درحال‌حاضر در کشور حضور داشته و سابقه سرمایه‌گذاری دارند، اولین و بهترین گزینه‌هایی هستند که سرمایه‌های‌شان را در حوزه‌های مولد و مفید برای کشور نگه دارند و وارد کارهایی مانند سفته‌بازی نشوند یا خروج سرمایه رخ ندهد. قدم بعدی سرمایه‌گذاری ایرانیان مقیم خارج است که فرهنگ و طبیعت سرمایه‌گذاری در ایران را کم‌و‌بیش می‌شناسند و عرق میهنی هم دارند. پس از آن به جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌رسیم. به این سه بخش باید به همین ترتیب توجه شود؛ چون اگر اولی محقق نشود، دومی و سومی هم محقق نخواهند شد».
او درباره شرایطی که برای جذب سرمایه ایرانیان خارج از کشور لازم است، می‌گوید: «تحقق این موضوع زیرساخت‌ها و پس از آن مشوق‌هایی را می‌خواهد. کسانی که سرمایه‌های‌شان را به کشور بازمی‌گردانند، در دو دسته تخصصی و غیرتخصصی قرار می‌گیرند. برای هر دو گروه آنچه اهمیت دارد، امنیت سرمایه‌های‌شان است. در واقع هم باید به نوعی منابعی که این افراد به کشور آورده‌اند، حفظ شود و هم خروج سود و منافع آن محقق شود. برای سرمایه‌گذار غیرتخصصی هم زیرساخت‌هایی باید وجود داشته باشد که بتواند در قالب یک سرمایه‌گذاری جمعی مشارکت کند. برای مثال در پروژه‌های مهمی در حوزه آب، محیط زیست یا انرژی‌های نو بتوانند سرمایه‌گذاری کنند و مطمئن باشند این سرمایه حفظ می‌شود».
به گفته جوانمردی چنین سرمایه‌گذارهایی با ریسک‌های جدی‌تری روبه‌رو هستند و سرمایه‌گذار انتظار دارد که از محفوظ‌بودن سرمایه‌اش مطمئن باشد و از طرفی برچسبی به سرمایه‌اش زده نشود: «در دوره‌ای شاهد بودیم که عملا اگر ایرانیان خارج از کشور در ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند، با دافعه‌ای از سوی دولت مواجه می‌شدند و از سوی برخی فعالان سیاسی گفته می‌شد بخشی از پروژه نفوذ و… هستند. در چنین شرایطی این سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را وارد کشور نکنند».
جوانمردی می‌گوید: «به نظر من هر سرمایه‌گذاری ابتدا وضعیت عمومی اقتصادی و سرمایه‌گذاری مقصد سرمایه را چک می‌کند؛ یعنی سیگنال‌هایی که از وضعیت اقتصادی، ثبات اقتصادی و رشد داده می‌شود، برای سرمایه‌گذار مهم است و در اقتصادی که در سرازیری قرار دارد، سرمایه‌اش را وارد نمی‌کند. از سوی دیگر او در اقتصادی که قواعدش با بخش‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌ها مدام تغییر می‌کند، سرمایه‌گذاری نمی‌کند. وقتی ما ثبات نداشته باشیم، قاعدتا سرمایه‌گذار تردیدهای جدی خواهد داشت. درست است که مزیت انرژی یا نیروی کار ارزان داریم، اما وقتی این سرمایه‌گذاری به دلیل مسائلی مثل ممنوعیت صادرات، نظام قیمت‌گذاری دستوری داخلی و… منجر به خروجی نشود، سرمایه‌گذار ورود نخواهد کرد».
به نظر او شروطی لازم است تا ایرانیان ساکن خارج از کشور به سرمایه‌گذاری در ایران تمایل پیدا کنند که در توضیح آن بیان می‌کند: «اگر می‌خواهیم ایرانیان خارج از کشور را ترغیب کنیم، باید به نحوی اطمینان‌بخشی ایجاد کنیم؛ به شکلی که بگوییم اینجا فقط باید بُعد تخصصی داشته باشی و سایر مسائل فراهم است. تو را درگیر پیچ‌وخم‌های اداری، بوروکراسی و… نمی‌کنیم که خسته شوی و رها کنی. چون پای صحبت بسیاری از سرمایه‌داران ایرانی آن سوی آب که بنشینی، معمولا یکی، دو سال در گام‌های اولیه مانده‌اند و بعد بریده و رها کرده‌اند».
شهروز شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران نیز معتقد است که اکنون شرایط بازگشت سرمایه به کشور به‌هیچ‌وجه مساعد و مناسب نیست.
او توضیح می‌دهد: «به طور کلی از شاخص‌های نشان‌دهنده حال خوب اقتصاد و یکی از منابع باارزش هر کشور، منابع خارجی است که به کشور می‌آیند. این منابع می‌توانند شرکت‌ها و هلدینگ‌های خارجی باشند یا سرمایه شهروندان کشور که مهاجرت کرده‌اند. در حوزه اقتصاد این واژه در برابر خروج سرمایه قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد ما شرایطی را فراهم کرده‌ایم که نه‌تنها خروج سرمایه نداریم، بلکه بازگشت سرمایه نیز داریم. این مسئله نشان‌دهنده سلامت و ساختار سالم یک اقتصاد و پایداری آن است».
شریعتی ادامه می‌دهد: «اتاق بازگانی روی بحث بهبود مستمر فضای کسب‌وکار که در برنامه پنجم توسعه آمده بود، کار کرد. در حوزه فساد اداری، سهولت کسب‌وکار و پایداری شاخص‌ها که هرچه در آنها پیشرفت کنیم، باعث می‌شود کسانی بخواهند به ایران بازگردند و سرمایه‌گذاری کنند. نرخ رشد اقتصاد کشور، آشتی با دنیا، تحت تحریم نبودن و سهولت تبادلات با دنیا فرصت‌هایی را برای شکوفایی اقتصاد ایجاد می‌کند و اگر این فرصت‌ها نباشد، به‌سرعت شاهد خروج سرمایه خواهیم بود؛ چون سرمایه‌گذار ترسوترین نهاده است».
به گفته این عضو اتاق بازرگانی، فعلا با وضعیت اشتغال، تعامل با دنیا و بی‌ثباتی ارزش پول ملی بازگشت سرمایه به کشور آمار خوبی ندارد؛ حتی با وجود مشوق‌هایی که دولت برای کسانی که به ایران بیایند و سرمایه‌گذاری کنند، در نظر گرفت.
در کنار مسائلی مانند امنیت سرمایه‌گذاری، یکی از مواردی که سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور را برای بازگشت سرمایه مردد می‌کند، مواردی مانند ممنوع‌الخروجی است.
شریعتی توضیح می‌دهد: «اکنون بحث سهولت ورود و خروج بازرگانان در قوه قضائیه وجود دارد و پیگیری می‌شود. ممنوع‌الخروجی یک بازرگان مرگ تاجر به لحاظ کاری است و نشانه خوبی برای دیگر بازرگانان ایرانی خارج از کشور نیست و آنها را می‌ترساند».
او بازگشت سرمایه به ایران را در شرایط فعلی رؤیاپردازانه می‌داند و درعین‌حال از مشکلاتی که حمایت‌های بی‌حساب‌و‌کتاب می‌تواند ایجاد کند، می‌گوید: «کسی که بازگشته و پول آورده، مشوق‌هایی می‌خواهد. البته این تشویق تیغ دو‌لبه است؛ چون ممکن است پول‌هایی که پول‌شویی شده، به ایران بازگردد. ما کاسبان تحریم زیادی داریم که چون شاخصی برای تمیز‌بودن پول آنها وجود ندارد، ممکن است با تشویق‌های غیرعادی باعث پول‌شویی از سوی این کاسبان تحریم شویم. در دولت محمود احمدی‌نژاد هم طرحی برای بازگشت سرمایه به ایران گذاشتند که در جریان آن پول‌شویی شد و به کشور ضربه زد».
