اعتبار، پونه ترابی- از سال ۱۳۸۸ که فرایند ثبت‌نام سهام عدالت به پایان رسید تاکنون، حدود سه میلیون نفر از ۴۹ میلیون نفر مشمول سهام عدالت فوت شده‌اند و سهام عدالت آن‌ها که یکی از دارایی فرد محسوب می‌شود، باید به وراث این افراد منتقل شود. فرایندی که هرچند در سخن ساده است اما به دلیل تعداد بالای فوت شدگان، قوانین مربوط به نقل‌وانتقال ارث، مراحل مختلف انتقال و… همواره چالش‌های زیادی داشته است که مانع تحقق آن شده‌اند.
راهکارهایی که به بن‌بست خورد
در اواخر سال ۱۳۹۹، اعلام شد که وراث می‌توانند با انجام چند اقدام کوچک نسبت به انتقال سهام عدالت متوفیان اقدام کنند؛ بر این اساس قرار شد وراث قانونی جهت اطلاع از وضعیت سهام عدالت متوفیان به نشانی اینترنتی samanese.ir مراجعه و با ورود اطلاعات هویتی متوفی از مشمول بودن وی کسب اطلاع کرده و صورت وضعیت دارایی سهام عدالت مربوط را مشاهده کنند. پس از انجام امور مربوط به انحصار وراثت، وراث باید به سامانه شرکت سپرده گذاری مرکزی مراجعه و خدمات انتقال سهام را انتخاب کنند. در این قسمت مدارک لازم برای انتقال سهام که شامل گواهی نامه واریز مالیاتی، گواهی انحصار وراثت، گواهی فوت، اصل شناسنامه و کارت ملی متوفی و ورثه می‌شود ذکر شده است.
پس از تهیه مدارک مذکور، یکی از ورثه به عنوان نماینده به یکی از دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کرده و مداکر مذکور را تحویل می‌دهد و این دفاتر فرمی که توسط نماینده تکمیل شده است را برای شرکت سپرده گذاری مرکزی ارسال میکند.
شرکت سپرده گذاری مرکزی پس از بررسی مدارک مذکور، طی پیامکی نتیجه را به نماینده وراث اعلام میکند. درواقع اگر مدارک نقصی نداشته باشد، مراتب انتقال انجام می شود، در غیر این صورت به نماینده اطلاع داده و نماینده باید نقص مدرک را برطرف کند.
که البته هیچکدام از وراث سهام عدالت موفق نشدند از طریق مذکور نسبت به انتقال این سهام اقدام کنند.
پس از آن و در تابستان سال ۱۴۰۰ نیز از سوی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اعلام شد که جلسات متعددی با همکاران واحد حقوقی قوه قضائیه و همکاران واحد فناوری اطلاعات شرکت سپرده گذاری مرکزی برگزار شد تا اطلاعات موجود متوفیان چه از جهت میزان سهام عدالت چه از جهت تعداد وراث در این سامانه ثبت و ضبط شود تا درصدی که وارثان از سهام ارث می برند مشخص شود. این شرکت ابراز امیدواری کرد که این موضوع در سال جاری عملیاتی شود.
با این حال راهکار مذکور به نتیجه نرسید و بلاتکلیفی سهام عدالت به دولت بعدی منتقل شد.
شهریور وعده داده شد نیز گذشت و باز هم از تعیین تکلیف این سهام خبری نشد تا اینکه در هشتم آذرماه سال قبل، مجید عشقی،
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بر پیچیدگی بیش از حد این موضوع تاکید کرد و گفت: طبق زمان‌بندی زیرساخت‌های فنی این انتقال انجام شد تا از بعد از شهریورماه انجام شود
دولت جدید، وعده جدید
نخستین وعده‌ای که در دولت جدید برای تعیین تکلیف سهام عدالت متوفیان داده شد از سوی مدیر ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار بود که اعلام کرد سهام عدالت متوفیان تا یک ماه آینده یعنی فروردین سال ۱۴۰۱ تعیین تکلیف می‌شود اما این وعده محقق نشد و وعده بعدی از سوی پیمان حدادی – مشاور وقت رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار – داده شد.
وی اعلام کرد: سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با قوه قضاییه مکاتبات و جلسات زیادی در این رابطه داشتند. قوه قضاییه اطلاعاتی به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی داده اما قابلیت استفاده به صورت فنی را ندارند. زیرا با شاکله مناسبی تهیه نشده است. به همین دلیل برای حل این مشکل، مجددا جلساتی برگذار شده و بر اساس پیش‌بینی‌ها، شرکت سمات در حال برنامه‌ریزی سامانه‌ای در این خصوص است، از طرفی دیگر اطلاعات لازم که از قوه قضاییه به سمات در حال ارسال است، بر این اساس به نظر می رسد حداکثر تا پایان شهریور سال جاری (۱۴۰۱) فرایند نقل و انتقال سهام فوت شده‌ها انجام شود.
شهریور وعده داده شد نیز گذشت و باز هم از تعیین تکلیف این سهام خبری نشد تا اینکه در هشتم آذرماه سال قبل، مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بر پیچیدگی بیش از حد این موضوع تاکید کرد و گفت: طبق زمان‌بندی زیرساخت‌های فنی این انتقال انجام شد تا از بعد از شهریورماه انجام شود البته درمورد گواهی انحصار وراثت مخصوصا برای قبل از سال ۱۳۹۷ برخی بحث‌هایی مطرح است. زیرا بحث‌های حقوقی دقت خاصی را می‌طلبد و دراین مورد درحال رایزنی با حقوق قضایی هستیم تا کار با دقت انجام شود زیرا حدود ۱۵ میلیون نفر درگیر آن هستند.
نتیجه تصمیم جدید همچنان مبهم
عشقی همچنین در اسفند سال گذشته از یک تصمیم جدید برای سهام عدالت متوفیان خبر داد و گفت: بیش از سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از مشمولان سهام عدالت طی سال‌های گذشته فوت شده‌اند و انتقال سهام باید به صورت الکترونیکی صورت بگیرد. بر این اساس دفاتر قضایی درمورد بحث سامانه و انتقال اطلاعات با مشکل مواجه شدند. به همین دلیل مصوبه تغییر داده شد و شرکت‌های کارگزاری را هم وارد ماجرا شدند. بر این اساس بخش سامانه‌ای در اختیار کارگزاری قرار می‌دهیم تا بتوانند این کار را انجام دهند. افراد باید به کارگزاری‌ها و دفاتر قضایی مراجعه کنند تا کارگزاری به صورت الکترونیکی این کار را انجام دهد.
وی افزود: وراث باید گواهی انحصار ورثه را ارائه کنند تا انتقال بر اساس سهمی که مشخص شده صورت بگیرد. در سامانه درصد هر وارث مشخص می‌شود و انتقال قهری به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد. ساختار اواخر تغییر پیدا کرده و زیرساخت فنی آن درحال آماده شدن است.
از سال ۱۳۹۹ سود تقسیمی به سهامداران عدالت پرداخت شده و اشخاصی که از آن مقطع، سود سهام عدالت را دریافت نکرده‌اند، مشغول دریافت سود سهام عدالت خواهند شد. این سودها هم بر اساس همان درصد بین وراث تقسیم خواهد شد.
پرونده باز سهام عدالت متوفیان، از سالی به سال بعد!
پرونده سهام عدالت متوفیان در سال ۱۴۰۱ نیز باز ماند و مدیر عامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در بهار سال جاری اعلام کرد که سرویس‌هایی برای شناسایی وراث و انحصار وراثت افرادی که فوت کرده‌اند وجود ندارد. در واقع اطلاعات انحصار وراثت‌ها متعلق به سال ۱۳۹۷ به بعد است که به صورت الکترونیک صادر شده‌اند. در حالی که جمعیت کثیری از افراد قبل از این سال فوت کرده‌اند. بنابراین باید مدل دیگری طراحی شود که به صورت برخط باشد.
وی ادامه داد: در واقع از آنجایی که آمار مشخص نیست، باید احدی از وراث یک مرتبه به یک محلی مراجعه کنند که جزئیات این فرایند پس از نهایی شدن سرویس‌ها اطلاع رسانی می‌شود. البته از آنجایی که جمعیت زیاد است فرایند با یک تقسیم‌بندی زمانی صورت می‌گیرد که افراد معطل نشوند. برای انجام مقدمات چند ماهی فرصت لازم است.
وراث در انتظار فراخوان
دامنه وضعیت مبهم سهام عدالت متوفیان به ماه جاری نیز کشیده شده است و عشقی در آخرین ظهار نظر خود در این مورد اعلام کرد: قوه قضاییه سرویسی در اختیار سازمان بورس و اوراق بهادار قرار داده تا تقسیم قهری سهام عدالت بین وراث انجام شود. نکته اینجاست که این سرویس، سرویس اصالت گواهی انحصار وراثت است. چون این دارایی‌ها قرار است بر اساس این گواهی تقسیم شود، باید به عدد و درصد تبدیل شود. ما حساس بودیم که تبدیل عکس گواهی انحصار وراثت به اعداد و درصدهایی که باید بین وراث تقسیم شود به نحو درستی صورت می‌گیرد.
رئیس سازمان بورس افزود: با توجه به اینکه لازم بود هم شبکه کارگزاری ما به برخی نرم‌افزارها تجهیز شود و هم می‌خواستیم از همکاری دفاتری که کارهای تخصصی دستگاه قضا را هم انجام می‌دهند، بهره بگیریم، به واسطه رفت و برگشت‌هایی که اتفاق افتاد این کار انجام نشد. خوشبختانه این کار در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی انجام شده و آموزش‌های لازم هم به شرکت‌های کارگزاری داده شده و از هفته آینده فراخوان خواهیم داد که وراث متوفیان سهام عدالت به دفاتر کارگزاری مراجعه کنند و انتقال قهری انجام شود. البته با توجه به تعداد بالای فوت شده‌ها در چند سال گذشته، احتمالا فراخوان در چند مرحله انجام خواهد شد.
به گفته وی تقسیم ماترک متوفیان دو بخش دارد؛ بخش اول خود سهام عدالت که مستقیم به قیمت روز به متوفیان منتقل خواهد شد؛ بخش دوم هم مربوط به سودهای سنواتی است که به وراث پرداخت خواهد شد. سودها در حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بوده و اگر سودی هم به این سودها تعلق گرفته باشد، پرداخت خواهد شد. البته از سال ۱۳۹۹ سود تقسیمی به سهامداران عدالت پرداخت شده و اشخاصی که از آن مقطع، سود سهام عدالت را دریافت نکرده‌اند، مشغول دریافت سود سهام عدالت خواهند شد. این سودها هم بر اساس همان درصد بین وراث تقسیم خواهد شد.
با وعده جدید عشقی، وراث متوفیانی که مشمول سهام عدالت بودند، از هفته جاری منتظر فراخوان هستند بلکه پس از سالها بتوانند به حق قانونی خود دست یابند.
