سیاب حسن‌پور*/ در حالی که بر اساس دیدگاه تحلیلگران مسائل اقتصادی، صادرات اثرگذارترین راه برای اشتغالزایی و ارزآوری محسوب می‌شود آن هم در شرایطی که ایران با بیکاری مضاعف نیروی کار و از سویی کمبود شدید ذخایر ارزی مواجه است، دیپلماسی صادرات ایران با وجود همه وعده‌ها و سیاست‌های بعضا مقطعی و کم فروغ در هزارتوی مشکلات گیر کرده است و صادرکنندگان ایرانی مشتاق برای کمک به اقتصاد کشور همچنان با ده‌ها و صد‌ها مشکل ریز و درشت دست و پنجه نرم می‌کنند.
متأسفانه مشکلات صادرات‌کنندگان کم نیست و نمی‌توان در این مجال همه آن‌ها را به صورت کامل بیان و تشریح کرد. از طرفی به عنوان یک صادرکننده واقعاً نمی‌دانم چرا باید در مسیر صادرات با این حجم از موانع ومشکلات مواجه باشیم؟ متأسفانه ما برای تسریع در امر صادرات مخصوصاً صادرات محصولات کشاورزی هیچ کمکی از سوی متولیان امر در عمل احساس نمی‌کنیم.
به عنوان نمونه کامیون‌های صادراتی محصولات باغی ساعت‌ها پشت ترافیک گمرک آستارا معطل می‌مانند. ما همچنان منتظر ابتکار عمل دیپلماسی خارجی هستیم تا با درایت خود تنها مسیر و شاهراه زمینی اتصال کشورمان به اوراسیا را برایمان تسریع کند و شادابی و تازگی محصولات باغی که با دستان زحمتکش فرزندان این سرزمین بوجود آمده و طعم و طراوت آن زبانزد بازار مصرف هست بیش از این اعتبار و ارزش جهانی خود را از دست ندهد.
اکنون مشکل ترافیک محصولات کشاورزی در گمرک آستارا چهارمین سال خود را در شرایطی پشت سر می‌گذارد که به جای کم شدن ترافیک نسبت به گذشته، افزایش یک هفته‌ای در ترافیک و کاهش در حجم صادرات محصولات باغی را شاهد هستیم از طرفی مشکلات اشاره شده بار‌ها از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های خبری رسانه‌ای شده و مدیران ارشد کشوری به شکل حضوری از نزدیک مشکلات را رصد کردند ولی ما همچنان منتظر شکستن طلسم ایجادکنندگان این ترافیک چه در خارج از کشور و چه در داخل کشور هستیم.
تولیدکننده باغی یا صادرکننده باغی همانند رزمندگانی عمل می‌کند که در زمان جنگ تحمیلی در میدان جنگ عمل می‌کرد، چندین سال است که به خاطر تحریم‌های ظالمانه کشور‌های متخاصم سرمایه‌گذاران و صادرکنندگان بزرگ، تولید و صادرات محصولات کشاورزی را به جهت اینکه منافعشان تأمین نمی‌شود ر‌ها کرده‌اند و این تکلیف بر گردن ما تولیدکنندگان بومی افتاده است. به برکت کیوی و کمک مسولان شهرستانی و استانی با ایجاد سردخانه و سورتینگ‌ها در مسیر تولید، امروز این تولیدکنندگان بومی هستند که بسیجی‌وار با ایجاد زنجیره کوچک این محصول با ارزش را به پول تبدیل می‌کنند و با شرایط تحریم بدون پشتوانه قوی با خطرات بزرگ تمام مسولیت و انتقاد‌ها را به دوش می‌کشند، بنابراین نیاز است دولت این رزمندگان جنگ اقتصادی را دریابد.
در حال حاضر با سیاست‌های اشتباه دولت در این شرایط واردات به صرفه‌تر از صادرات است، متأسفانه دولت کاری کرده که دست‌های ما صادرکنندگان بسته و در عوض دست عده‌ای از واردکنندگان نهاده‌های وارداتی باز شود.
اکنون تمامی هزینه‌های تولید اعم از حمل ونقل، بسته‌بندی و نگهداری تا صادرات و خروج محموله کشاورزی تا مقصد با نرخ آزاد پرداخت می‌شود و فروش یک محموله کیوی ارسالی هم طبق شرایط روز با نرخ آزاد برای همگان محاسبه می‌شود و دریافت می‌شود ولی بر اساس دستورات مصوب هیأت دولت و بانک مرکزی ارز حاصل از صادرات محصول تولید شده صادراتی باید طبق اظهار گمرکی با نرخ دولتی نیمایی به بانک مرکزی پرداخت شود که عملاً چیزی غیرممکن بوده و صادرکنندگان واقعی را از چرخه خارج یا بدهکار کرده است.
بخش خصوصی تلاش بسیار زیادی برای انتقال مشکلات ذکر شده به دولت کرده و ما همچنان منتظر هستیم دولت صدای شکسته شدن پیکره تولید و صادرکننده را احساس کند و به درخواست‌های مکرر کمیسیون‌های کشاورزی بخش خصوصی و مجلس شورای اسلامی در رابطه با لغو قانون برگشت ارز حاصل از صادرات محصولات کشاورزی عنایت ویژه کند. زیرا ما صادرکنندگان محصولات کشاورزی عملاً بابت فروش محصولاتمان در خارج از کشور ارزی نداریم که برگردانیم و همه آن ارز‌ها به صورت بازار آزاد به کشور برگشت خورده است.
از دیگر مشکلات ما در بخش تولید، نحوه تأمین و عرضه نهاده‌های کشاورزی است و واردات نهاده‌های کشاورزی با ارز نیمایی در صورت تخصیص انجام می‌شود ولی فروش آن در داخل کشور با نرخ آزاد به دست تولیدکننده و کشاورز می‌رسد و عملاً به صورت مستقیم منافع این تخصیص شامل تولید نمی‌شود و تولیدکننده ایرانی هیج نفعی از تخصیص ارز نیمایی ندارد البته شاید اشخاص خاص در این مسیر منافعشان تأمین می‌شود.
علاوه بر این آشفتگی در عرصه تأمین و توزیع نهاده‌های کشاورزی پاشنه آشیل این بازار است. در حال حاضر نهاد‌های کشاورزی بصورت مستقیم با ارز نیمایی از خارج کشور وارد و سپس بصورت غیرمستقیم با نرخ آزاد از کشور خارج می‌گردد و در نهایت این تولیدکننده ایرانی است که بدون هیچ استفاد‌های از ارز نیمایی باید نهاده مورد نیاز خود را به قیمت آزاد تهیه کند.
یکی دیگر از سیاست‌های راهبردی دولت می‌تواند این باشد که برای دستیابی به اصل رقابت در بازار هدف و توفیق در امر صادرات در انتخاب نوع محصول صادراتی هوشمندانه عمل کند، اما متأسفانه باید گفت تولید در کشورمان آنچنان که باید باشد، مدیریت شده نیست، البته دولت و وزارت جهاد کشاورزی سیاستگذاری-های خوبی انجام داده و برنامه‌های خوبی دارند ولی کافی نیست.
می‌توان با تولید محصولات صادرات محور کاری کرد زحمات تولید‌کننده‌های پرتلاش هدر نرود و وقتی یک صادرکننده محصول خریداری شده خود را صادر می‌کند باید متولی تولید و فرآیند تولید آن محصول را بداند و قابل ردیابی باشد. چرا که محصولات تولیدی ما همه آن استاندار‌های لازم را ندارند و گهگاهی در بازار مصرف به دلیل عوامل مختلف در تولید، محصول بی‌کیفیتی عرضه می‌شود که به کل تولید ضربه می‌زند و باید با تدبیر و کنترل در باغ از صادرات محصول نامرغوب که در شکل ظاهری مشخص نیست، جلوگیری کرد.
در مجموع اگر مانع زدایی و تسریع در امر صادرات محصولات کشاورزی و ایجاد ساز و کار تولید صادرات محور با شناسایی حلقه‌های تولید تا صادرات (کی ار کد تولید، صنایع بسته‌بندی و نگهداری و صادرات تخصصی)که قابل ردیابی در بازار مصرف باشد در کشور ایجاد نشود، ما شاهد رکود صادرات و کاهش ارزش دلاری محصولاتمان در بازار‌های هدف خواهیم شد.
منابع کشورمان ایران بسیار غنی است بنابراین تصمیمات درست می‌تواند موفقیت‌های بزرگی را برای کشورمان رقم بزند، به همین جهت انتظار دارم دولت با همدلی با بخش خصوصی و تصمیمات درست، کارشناسی شده و اصولی به معضلات بخش تولید توجه کرده و موانع موجود در ارزآوری را به حداقل برساند.
*صادرکننده بزرگ محصول کیوی ایران- مدیرعامل شرکت بازرگانی و سردخانه عجم چوبر تالش-، عضو اتاق بازرگانی استان گیلان
