اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ و پس از سخنرانی روسای جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، قرارداد ساخت راه آهن رشت – آستارا به طول ۱۶۲ کیلومتر به امضا رسید. این خط ریلی به عنوان تکمیل کننده خط ریلی مسیر غربی کریدور شمال – جنوب مطرح شده است.

به گزارش اعتبار،  بعد از این قرارداد، مذاکرات با روس ها برای اجرای فنی راه آهن رشت – آستارا ادامه دارد و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء به عنوان مجری طرح به طرف روسی معرفی شد.

مناقصه باقی مانده مسیر ریلی رشت- آستارا در قالب ترک تشریفات انجام و به قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) واگذار شده است. گفته می‌شود قرار است از سمت روسیه به ایران وام چند میلیارد دلاری برای ساخت پروژه پرداخت گردد و قرارگاه خاتم برای ساخت پروژه نفت دریافت کند.

البته پیش از این وزارت حمل و نقل روسیه گفته بود  قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود  ۱٫۵ میلیارد دلار برای توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی (ITC) “شمال-جنوب” اختصاص دهد. صحت این سند توسط یک منبع نزدیک به این وزارتخانه تایید شده است. ولی حالا صحبت وام ۵ میلیارد دلاری روسیه است. در این بین هزینه‌هایی چون تخریب جنگلها  و زمینهای کشاورزی نیز مطرح است.

یک میلیارد دلار چند بشکه نفت می‌شود!؟

اسفند ۱۴۰۰، رستم قاسمی وزیر وقت راه و شهرسازی گفته بود « احداث مسیر ریلی ۱۶۰ کیلومتر رشت – آستارا یک میلیارد دلار هزینه دارد که معادل بودجه یک سال وزارت راه و شهرسازی است.» البته اخیرا یکی دیگر از مدیران ارشد وزارت راه و شهرسازی هزینه آن را تا ۵ میلیارد دلار نیز بالا برده است.

درباره جزئیات هزینه کرد توضیحی داده نشده است. ولی پیش از این قرارگاه خاتم الانبیاء به دنبال ترک تشریفات و کسب مجوز بود که بتواند تهاتر نفت با روسیه صورت دهد. قرارگاه خاتم سال قبل  اعلام کرده بود که به محض صدور مجوز تهاتر نفت را برای تأمین منابع ساخت خط ریلی رشت-آستارا آغاز می‌کند.

چندی پیش معاون شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل و نقلی کشور گفته بود : ۵.۹ میلیارد یورو از محل فروش نفت برای پروژه‌های رشت-آستارا، کریدور شرق از چابهار تا مشهد، کریدور رفع گلوگاه جنوب کشور و راه‌آهن درود به خرم آباد و راه آهن شیراز به بوشهر و اتصال به بنادر جنوب کشور در نظر گرفته شده است.

قیمت نفت فعلا بشکه‌ای صد دلار است. با میانگین بشه ای صد دلار حدود ده میلیون بشکه باید فروخته شود تا مبلغ یک میلیارد دلار تامین شود. بسیاری می‌گویند از آنجا که اتمام پروژه در زمان مقرر تقریبا غیرممکن است امکان بیشتر شدن هزینه نیز محتمل است.

وی در خصوص نحوه مشارکت روسیه در احداث راه‌آهن رشت-آستارا توضیح داد: موافقت‌نامه تامین مالی طرح از روسیه به‌صورت دریافت وام صادراتی است که در اردیبهشت ماه در حضور روسای جمهور دو کشور به امضای وزرای حمل و نقل رسیده است. دریافت این وام از روسیه، مطابق بند یک ماده ۳۸ اصلاحی قانون بودجه ۱۳۹۵ (تنفیذشده در قانون بودجه ۱۴۰۲) است؛ زیرا طرح راه‌آهن رشت-آستارا در قانون بودجه ردیف اعتباری دارد.

معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت ساخت ادامه داد: طبق این قانون استفاده از وام صادراتی از کشور روسیه تا سقف پنج میلیارد دلار تصویب شده است. البته مشارکت روسیه از سوی برخی اشخاص، سرمایه‌گذاری در ساخت عنوان شده است که اشتباه است چون هر نوع تامین مالی، سرمایه‌گذاری محسوب نمی‌شود.

خطیبی در پاسخ به اینکه آیا اخذ وام صادراتی از کشورهای دیگر منافع اقتصادی ایران را فراهم می‌کند، گفت: اصولاً استفاده از وام خارجی در هر طرح دولتی طبق ضوابط قانونی نیازمند ارائه گزارش توجیهی به شورای اقتصاد است و آن مرجع در سال‌های گذشته مجوز استفاده از فاینانس خارجی برای این طرح را صادر کرده است و اکنون که تنظیم قرارداد تجاری احداث راه‌آهن رشت-آستارا در دست مذاکره با طرف روسی است، در صورت حصول توافق اولیه، مراتب مجدداً به آن شورا برای بررسی شرایط وام و پروژه و دریافت مجوز استفاده از وام خارجی منعکس خواهد شد.

 تملک زمین های کشاورزی مرغوب؛ مانع بزرگ احداث راه آهن رشت آستارا

قرارداد احداث راه آهن رشت آستارا در حالی به امضا رسیده که به گفته کارشناسان مسیر این خط آهن ناگزیر از مرغوب ترین زمین های کشاورزی شمال ایران عبور می کند و تملک این اراضی با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد بود.

فرشاد عادل پژوهشگر در این زمینه گفته  است:  ۷۰ درصد مسیر ریلی رشت آستارا از زمین های مرغوب کشاورزی عبور می کند که تاکنون هیچ اقدامی برای تملک این اراضی انجام نشده است. علاوه بر این، بحث های زیست محیطی جدی در مورد این پروژه وجود دارد که باید در مورد آن شفاف سازی لازم انجام شود.

خطر تخریب جنگل گیسوم و تالاب استیل 

بنا به نقشه ریلی، عبور دو کیلومتر مسیر راه آهن در محدوده جنگل گیسوم و تالاب استیل است. سازمان محبط زیست با اجرای کل طرح موافقت کرده است و پیشنهاد اجرای تونل با کمترین تخریب جنگل و حفظ حریم تالاب را داشته است. این که با ساخت تونل موافقت شده و یا خبر هنوز معلوم نیست، با این حال مدافعین محیط زیست می‌گویند احتمال تخریب محیط زیستی بسیار بالا است.

 سازمان محیط زیست با اجرای کلی پروژه راه آهن رشت-آستارا موافقت داشته و اجرای تونل با کمترین تخریب جنگل و حفظ حریم تالاب و در جنگل گیسوم استفاده از محدوده خطوط انتقال نیرو پیشنهاد شده است.

علاقه به ساخت تا قبل از اجرا

زمانی وزیر سابق راه و شهرسازی گفته بود حتی اگر ساختمان وزارت راه و شهرسازی را بفروشیم باید برای تکمیل این  خط ریلی هزینه کنیم و به نظر می‌رسد مسئولین ایرانی فعلا برای ساخت آن علاقه دارند.. گفته می‌شود قرارداد راه‌آهن آستارا – رشت، ۲۵ دسامبر امضا شود و در این زمان کار اجرایی آن آغاز خواهد شد.

بنا به گفته مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه دو موضوع تملک مسیر و  مسائل مالیاتی در سفر اخیر رئیسی به روسیه  مطرح شده است و به نتیجه رسیده است. شاید از نظر دو طرف ایرانی و روسی مسائل کاملا قابل حل است. ولی مسیر اجرا روند متفاوتی است که ممکن است سالها ادامه داشته باشد.