اعتبار، لیلا پورابراهیمی– اواسط اکتبر ۲۰۲۳ رویترز Reuters در گزارشی اعلام کرد که ایران طی ۹ ماه اخیر معادل ۴٫۲ میلیارد دلار تخفیف نفتی برای مشتریان چینی خود قائل شده است. همچنین گفته شده این رقم حدود سه برابر میزان صادرات ایران به هند طی ۹ ماه است.
متعاقب همین اخبار در ژانویه ۲۰۲۴ رویترز در گزارش دیگری اعلام کرد: فروشندگان ایرانی اخیرا به خریداران چینی از کاهش تخفیف‌ها اطلاع داده‌اند و این موضوع کام خریداران چینی را تلخ کرده است. به گفته رویترز میزان کاهش تخفیف‌های ایران تنها به حدود ۴ دلار در هر بشکه رسیده است.
عواقب تخطی از تحریم‌های آمریکا و خرید نفت ایران
با توجه به اهمیت این موضوع، سایت خبری-تحلیلی اعتبار گفت‌وگویی را با دکتر «محمود جامساز» اقتصاددان انجام داده است. این تحلیلگر حوزه نفت و انرژی می‌گوید: چین در طی سال‌ها بزرگترین و مهم‌ترین خریدار نفت ایران بوده و در طول تحریم‌ها نیز نفت ایران را خریداری کرده است، از طرفی باید در نظر داشته باشیم که اخیرا ناامیدی آمریکایی‌ها در دستیابی به یک توافق مشترک بیشتر شده، لذا بر شدت تحریم‌ها افزوده شده است، همه این‌ها تحولاتی است که حوزه نفت و انرژی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در اینجا نباید از جنگ غزه و اسرائیل یا بکارگیری پهپادهای ایرانی توسط روسیه در جنگ با اوکراین هم غافل شویم. این مسائل باعث شده تحریم‌ها علیه ایران شدت پیدا کند در این شرایط پیچیده کمتر کشوری حاضر است در راستای عواقب تخطی از تحریم‌های آمریکا ، نفت ایران را خریداری نماید.
دکتر محمود جامساز اقتصاددان: در بودجه سال آینده ۱۳۴ تریلیون تومان برای تقویت‌بنیه دفاعی نیروهای مسلح کشور در نظرگرفته شده و مقرر گردیده در صورت ناتوانی دولت در تأمین بخشی از این مصارف، نفت و گاز تحویل دهند لذا نیروی مسلح در رقابت با شرکت ملی نفت ایران ، قطعا” برای فروش نفت تخفیفاتی بیش از این شرکت برای جذب خریدار و قاچاقچیان نفت قائل خواهد شد.
این تحلیلگر حوزه نفت و انرژی افزود: علاوه بر همه موانعی که در مسیر صادرات به وجود آمده حتی اگر ایران بتواند نفت خود را به فروش برساند نمی‌تواند در مقابل آن دلار دریافت کند. در اینجا تهاتر کالا یا دریافت ارز کشور خریدار تنها راهی‌ست که در مقابل ایران قرار دارد. کشورهایی که بخواهند در چنین شرایطی از ایران نفت خریداری کنند کشورهایی هستند که به لحاظ اقتصادی و سیاسی از اعتبار جهانی برخوردار نیستند و مسأله دار محسوب می‌شوند و ارز آن‌ها برای دریافتی‌های ایران از بابت افزایش درآمدهای ارزی اعتبار چندانی ندارد و گره از کمبود ارز جمهوری ایران نمی‌گشاید .
روسیه با سلاح تخفیف، رقیب جمهوری اسلامی در فروش نفت است
وی تصریح کرد: چین با پالایش روزی ۱۳ میلیون بشکه نفت در جهان رتبه اول بشمار می‌رود ، و از آنجائیکه چند پالایشگاه خود را با کیفیت نفت سنگین ایران متناسب‌سازی کرده و در سال‌های اخیر تقریبا”خریدار منحصر بفرد نفت ایران بوده است، به تصور جمهوری اسلامی این کشور با کاهش تخفیفات نیز همچنان خریدار نفت ایران خواهد بود. ضمن آنکه روسیه نیز که تحت تحریم است از سلاح تخفیف استفاده کرده و رقیب جمهوری اسلامی است و به آسانی می‌تواند جای جمهوری اسلامی در فروش نفت به چین را بگیرد. ضمن آنکه در شرایط تحریمی جمهوری اسلامی، احتمال کمی وجود دارد که مشتریان دیگری بتوانند جای چین را به عنوان خریدار نفت ایران بگیرند. البته برای چینی‌ها این امکان وجود دارد که بتوانند نفت خود را از سایر کشورها خریداری کنند، زیرا این کشور به آن صورت هیچگاه تحریم نبوده است.
عراق یک قرارداد مشارکتی ۲۷ میلیارد دلاری با شرکت توتال منعقد کرد
دکتر جامساز در ادامه تولید و استخراج نفت را دو معضل و چالش پیش روی ایران ذکر و گفت: چاه‌های نفتی ایران فرسوده هستند و بازسازی آن‌ها به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد که البته امکان تأمین آن برای ایران فراهم نیست زیرا وضعیت ایران از حیث تعامل با اقتصادهای جهانی به گونه‌ای نیست تا بتواند سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند، در حال حاضر ما با کشورهای پیرامونی خود ۲۸ حوزه یا میدان نفتی و گازی مشترک داریم. در حالی که این کشورها مشغول شدت بخشیدن به تولید و افتتاح میدان‌های نفتی و گازی هستند، اما ایران در این زمینه حرکت خاصی از خود بروز نمی‌دهد. در واقع کشورهایی نظیر ترکمنستان، تاجیکستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قطر، عربستان و حتی عراق که اخیرا یک قرارداد مشارکتی ۲۷ میلیارد دلاری با شرکت توتال و قطر منعقد کرده برخلاف ایران سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در بخش نفت و گاز آغاز کرده‌اند.
دکتر جامساز عنوان کرد: روسیه تحت تحریم است با این حال از سلاح تخفیف استفاده کرده و رقیب جمهوری اسلامی است و به آسانی می‌تواند جای جمهوری اسلامی در فروش نفت به چین را بگیرد ضمن آنکه در شرایط تحریمی جمهوری اسلامی، احتمال کمی وجود دارد که مشتریان دیگری بتوانند جای چین را به عنوان خریدار نفت ایران بگیرند.
وی بیان کرد: استحصال گاز از میدان نفتی پارس جنوبی توسط ایران بدلیل عدم سرمایه‌گذاری‌های جدید رو به کاهش است. بطور مثال بر اساس برآورد کارشناسان ۲۷ تا ۳۵ میلیارد سرمایه‌گذاری مورد نیاز است تا بتوان همین سطح کنونی از تولید را حفظ کرد در غیر اینصورت در سال آینده تولید از میدان مشترک گازی پارس جنوبی کاسته خواهد شد زیرا در میدان مشترک پارس جنوبی بویژه در فاز ۱۱ نیازمند سرمایه‌گذاری برای احداث ۱۰ تا ۱۵ سکوی ۲۰ هزارتنی و نصب ۲۰ تا ۳۰ کمپرسور عظیم هستیم تا سطح تولید کنونی را حفظ کنیم در غیر اینصورت در سال آینده حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید ما کاسته خواهد شد. این در حالیست که قطر به شدت مشغول برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در این حوزه است. در میدان آرش که ایران به همراه کویت و عربستان در آن مشترک است نیز وضعیت برای ایران به خوبی پیش نمی‌رود، کویت و عربستان طبق توافقات مشترکی که با یکدیگر داشته‌اند درصددند نسبت به انجام سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری این میدان گازی بزرگ را توسعه دهند و روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون متر مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید کنند.
افزایش تولید نفت عراق از میادین مشترک با ایران
درحوزه‌های آزادگان و یادآورن و یاران نیز که با عراق مشترکیم قرار بود با کمک شرکت‌های چینی تا سال ۱۴۰۰ تولید را به ۱/۲ میلیون بشکه افزایش دهیم، اما با خروج این شرکت‌ها از ایران توسعه انجام نگرفت. بنابراین حداقل به ۱۱ میلیارد دلار سرمایه نیاز است تا بتوان این میادین را توسعه داد. در حال حاضر تولید ایران از این حوزه‌ها ۳۵۰ هزار بشکه در روز است در حالیکه عراق از ۲۰۱۳ تولید خود را ۱/۲ میلیون بشکه روزانه افزایش داده که بیشترین حجم آن از میادین مشترک با ایران بوده است
این تحلیلگر حوزه نفت و انرژی ادامه داد: پس از امضای برجام شرکت‌های بزرگی مانند ساینوپک چین(Sinopec)، شرکت ملی نفت چین (CNPC) و یا شرکت توتال (Total Oil) برای انجام سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز ایران قرارداد همکاری منعقد کرده بودند اما پس از خروج آمریکایی‌ها از این توافق هیچکدام از این شرکت‌ها حاضر به ادامه سرمایه‌گذاری در ایران نشدند و کشور را ترک کردند.
۲۵۰ میلیون متر مکعب کسری گاز/کسی پاسخگوی مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها نیست
وی تصریح کرد: در لایحه بودجه ۱۴۰۳ میزان تولید نفت کمتر از گذشته پیش‌بینی شده و به جای آن مالیات‌ها افزایش پیدا کرده‌اند تا جایی‌که درآمدهای مالیاتی تقریبا به دو برابر درآمدهای نفتی کشور رسیده است با این حساب و در مقایسه با سال ۱۴۰۲ در بودجه سال آینده درآمدهای نفتی ایران بین ۳ تا ۵ درصد کمتر پیش بینی شده‌اند هرچند هنوز مشخص نیست که آیا ایران می‌تواند به آن حد از ظرفیت تولید نفت برسد یا خیر. وضعیت در حوزه تولید نفت و گاز ایران نیز نگران کننده‌تر از گذشته شده است. در زمستان سال گذشته روزی ۲۵۰ میلیون متر مکعب کسری گاز داشتیم و هر سال این وضع بد تر می‌شود بطوریکه برخی از نیروگاه‌های برق، مازوت را جایگزین گاز کرده‌اند. هنوز هم برخی از نیروگاه‌های برق و صنایع به مازوت سوزی ادامه می‌دهند که بزرگترین آفت آلودگی هوا و‌محیط زیست و تهدید کننده سلامت شهروندانست. متأسفانه مرگ و‌میر ناشی از آلودگی هوا رو به افزایش است و بنظر می‌رسد هیچ مقام مسئولی در پدیداری این فاجعه انسانی و‌محیط زیستی پاسخگو نیست.
چاه‌های نفتی ایران فرسوده هستند و بازسازی آن‌ها به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد، اما امکان تأمین آن برای ایران فراهم نیست زیرا وضعیت ایران از حیث تعامل با اقتصادهای جهانی به گونه‌ای نیست تا بتواند سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند.
دکتر جامساز ضمن اشاره به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر کسری بودجه عملیاتی بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی کشور در سال آینده افزود: در مجموع باید گفت اقتصاد ایران متکی به نفت است و درآمدهای ارزی آن از محل استخراج نفت و گاز به دست می‌آید بنابراین اگر ایران نتواند تولید خود را مانند گذشته ادامه دهد با مشکل عظیم کمبود منابع و ناترازی عظیم بودجه مواجه خواهد شد. چالشی که نه تنها افزایش نقدینگی و تورم را به همراه خواهد داشت بلکه زندگی مردم را سخت‌تر از گذشته خواهد کرد.
تحویل نفت و گاز برای تقویت‌بنیه دفاعی نیروهای مسلح
دکتر جامساز اذعان کرد: در موضوع کاستن از تخفیفات فروش نفت ایران به چین چالش دیگری هم با منشاء داخلی وجود دارد، زیرا در لایحه بودجه سال آینده که مبلغ ۱۳۴ تریلیون تومان برای تقویت‌بنیه دفاعی نیروهای مسلح کشور در نظرگرفته شده و مقرر گردیده در صورت ناتوانی دولت در تأمین بخشی از این مصارف، نفت و گاز تحویل دهند. لذا نیروی مسلح در رقابت با شرکت ملی نفت ایران قطعا” برای فروش نفت تخفیفاتی بیش از این شرکت برای جذب خریدار و قاچاقچیان نفت قائل خواهد شد که این امر نیز یکی از چالش‌ها در برابر کاستن از تخفیفات نفتی ایران به چین است .
