اعتبار، پونه ترابی- جنگ دوم قره‌باغ پس از دو سال کشمکش بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، به نفع جمهوری آذربایجان تمام و این منطقه به این کشور الحاق شد. بر این اساس دفتر نخست‌وزیری ارمنستان در آخرین آماری که ارائه داد از ورود ۱۰۰۴۱۷ ارمنی منطقه قره‌باغ کوهستانی به خاک ارمنستان خبر داد، بنابراین به نظر می‌رسد تقریبا هیچ ارمنی در قره‌باغ باقی نمانده است.
این جنگ درحالی به پایان رسید که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که جنگ قره‌باغ برای خود این منطقه نیست بلکه برای رسیدن به هدف نهایی و ایجاد دالان زنگزور است. دالان زنگزور، همان دالانی است که در صورت اجرا به آذربایجان دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان بدون پست‌های بازرسی ارمنستان می‌دهد.
اما این موضوع فقط به آذربایجان؛ نخجوان و ارمنستان مربوط نمی‌شود و از آنجایی که راه‌اندازی این کریدور باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود، جمهوری اسلامی ایران بارها درباره تغییرات در مرزها هشدار داده و تاکید کرده تهران این موضوع را برنمی‌تابد.
در این راستا، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با روزنامه «الوفاق» که اواخر شهریورماه منتشر شد، گفت: درحال حاضر هیچ طرفی نمی‌تواند مرزها و خطوط ارتباطی میان کشورها را ببندد، این مسئله درخصوص گذرگاه زنگزور نیز مطرح شد زیرا به مرحله‌ای رسیدیم که احساس کردیم برخی تلاش‌ها در منطقه قفقاز به‌دنبال بستن مسیر تاریخی و قدیمی میان ایران و ارمنستان است و ما اعلام کردیم که تحت هیچ شرایطی اجازه انجام چنین کاری را نخواهیم داد. اما آن سوی ماجرا ترکیه از طرفداران راه‌اندازی دالان زنگزور است و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از بازگشت از سفر اخیر خود به نخجوان در سخنانی درباره راه اندازی کریدور زنگزور اظهار داشت: ترکیه از کریدور صلح‌آمیز بین آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان حمایت می‌کند، اما اگر ایروان با چنین چیزی مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده‌ای مثبت است. ما تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌دهیم و سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران می‌آید.
کارشناسان بر این باورند که ایران همچنان بر موضع خود مبنی بر مخالفت با راه‌اندازی دالان زنگزور پافشاری می‌کند و هدف اردوغان از صدور سیگنال مثبت از طرف ایران، واکنش‌سنجی بوده است.
سخنان اردوغان تاکنون با واکنشی از سوی مقامات ایران مواجه نشده است. فقط علی علیزاده، عضو هیات رییسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بر این نکته تاکید کرده است که: آخرین صحبت آذربایجان ایجاد کریدور زنگزور و اتصال به نخجوان از داخل جمهوری اسلامی ایران است؛ این پیشنهاد ایران بوده که در زمان مرحوم قاسمی وزیر وقت راه قراردادی برای دادن راهی به آذربایجان از داخل ایران هم امضاء شد.
بر این اساس، کارشناسان بر این باورند که ایران همچنان بر موضع خود مبنی بر مخالفت با راه‌اندازی دالان زنگزور پافشاری می‌کند و هدف اردوغان از صدور سیگنال مثبت از طرف ایران، واکنش‌سنجی بوده است.
شرط راه‌اندازی دالان زنگزور
در این راستا، «علی ضیایی»، مدیر اندیشکده حملونقل ایران در گفت‌وگو با اعتبار، با اشاره به صحبت‌های اخیر رییس جمهور ترکیه مبنی بر اینکه صدور سیگنال مثبت از سوی ایران مبنی بر عبور کریدور زنگزور از ایران، اظهار کرد: این سیگنال، سیگنالی نبوده است که ایران به تازگی صادر کرده باشد؛ ایران سال‌ها است که از آذربایجان دعوت می‌کند که این کار را انجام دهد. سال‌های اخیر نیز مذاکراتی بین وزارت راه‌وشهرسازی و طرف آذری جریان داشته و درمورد برخی پروژه‌ها نیز صحبت شده است.
وی ادامه داد: شخصا درمورد اینکه ایران اخیرا سیگنال تازه‌ای ارسال کرده است یا خیر اطلاعی ندارم. مدیر اندیشکده حملونقل ایران در ادامه با تاکید بر اینکه ارمنستان و آذربایجان هنوز به حیاط خلوت آمریکا تبدیل نشده‌اند، گفت: البته آمریکا در تلاش است که نفوذ کند اما همچنان نفوذ روسیه بیشتر از آمریکا است. ایران نیز پس از مدت‌ها دارد نفوذ پیدا می‌کند؛ با این حال آمریکا تمایل دارد که هر اتفاقی را تحت کنترل خود بگیرد و به دنبال راه نفوذ می‌گردد اما این کشورها هنوز حیاط خلوت امریکا نشده‌اند.
ضیایی در پاسخ به این سوال که آیا شاهد دالان زنگزور خواهیم بود یا خیر، پاسخ داد: اگر موضوع یک ارتباط حمل‌و‌نقلی تحت حاکمیت ارمنستان باشد، تحقق آن محتمل‌تر و مقاومت برای عدم راه‌اندازی آن کمتر است، البته ممکن است پای ترکیه یا پای ناتو را به خزر باز کند، اما اگر موضوع تصرف سرزمین باشد، راه‌اندازی این کریدور سخت‌تر و غیرمحتمل‌تر است زیرا ایران ورود مستقیم خواهد کرد.
هدف اردوغان واکنش سنجی بوده است
همچنین «محمدجواد شاهجویی»، کارشناس حوزه حملونقل، در گفت‌وگو با اعتبار، با تاکید بر اینکه ایران از ابتدای درگیری در قره‌باغ موضع خود را مشخص کرد، توضیح داد: ایران از همان ابتدا اعلام کرد که اجازه تغییر در مرزهای بین المللی را نخواهد داد. بنابراین اگر ایران چه به صورت شفاهی و چه به صورت کتبی موافقتی با موضوع راه‌اندازی کریدور زنگزور داشته باشد، باید صرفا تجاری باشد و نباید به هیچ عنوان مرز ایران با کشور ارمنستان از بین ببرد و دسترسی ایران به این کشور را مختل کند.
وی با بیان اینکه مذاکراتی بین کشورهای ایران، آذربایجان و ارمنستان و حتی ترکیه در سطوح مختلف در جریان است، گفت: این موضوع نیز مطرح است که ایران به جای دالان زنگزور یک مسیری از داخل خاک خود، یعنی از پایین رود ارس برای آذربایجان ایجاد کند که مسیر نخجوان آذربایجان را بهم متصل کند. این پیشنهاد نیز قبل وجود داشته و موضوع تقویت زیرساخت‌ها مطرح است.
ایران باید در کنار اینکه تلاش می‌کند مشکلات داخلی ترانزیت را برطرف کند، نیم‌نگاهی هم به کریدورهای رقیب، میزان فعایلت و عملکرد آن‌ها و… داشته باشد
این کارشناس حوزه حملونقل ادامه داد: در این راستا حدود یک سال‌ونیم قبل هیاتی از آذربایجان به داخل خاک ایران آمدند و منطقه را بازرسی کردند، البته از نتیجه مذاکرات خبری در دست نیست. بنابراین اگر موضوع دسترسی آذربایجان و جمهوری نخجوان به یکدیگر و ترکیه مطرح است، می‌توانند از داخل خاک ایران عبور کنند و این دسترسی را داشته باشند.
شاهجویی با تاکید بر اینکه از بین نرفتن مرز بین ایران و ارمنستان مهم‌ترین موضوع است، عنوان کرد: شاید هدف اردوغان از اعلام این که ایران سیگنال مثبتی صادر کرده این بوده است که واکنش سنجی کنند و ببینند ایران چه واکنشی نسبت به این اظهارات انجام می‌دهد. البته ایران تا کنون روی موضع خود ایستاده و حرف خود را پس نگرفته است و پس نخواهد گرفت. اگر قرار باشد تغییری در مرزهای ایران و ارمنستان ایجاد شود، ایران قطعا ورود خواهد کرد و اجازه نمی‌دهد این اتفاق رخ دهد.
وی بر این موضوع تاکید کرد که ایران باید در کنار اینکه تلاش می‌کند مشکلات داخلی ترانزیت را برطرف کند، نیم‌نگاهی هم به کریدورهای رقیب، میزان فعایلت و عملکرد آن‌ها و… داشته باشد.
