لیلا پورابراهیمی، اعتبار- تابستان ۹۷ که زمزمه‌های ایجاد بحران در بازار عرضه و تقاضای شیرخشک بلند شده بود همزمان با افزایش نرخ ارز، دو برابر شدن ارز نیمایی و عدم امکان برای واردات مواد اولیه محصولات بهداشتی از خارج کشور، پوشک بچه در ایران نایاب شد اما پس از جیره‌بندی و ایجاد بازار سیاه برای تهیه این کالا، اینبار شاهد عملی شدن سخنانی هستیم که از چند سال قبل در مورد آن هشدار داده شده بود، کمبود شدید شیر خشک و نایاب شدن برخی از برندهای معروف آن این روزها خانواده‌ها را شدیدا به زحمت انداخته است.
شیر خشک در برخی استان‌ها نایاب شد
کمبود شیر خشک در بازار کشور همانطور که بسیاری از افراد مطلع و یا تولیدکنندگان داخلی درباره آن هشدار داده بودند به روزهای بحرانی رسیده و خبرها حاکیست روند عرضه و تقاضا در برخی استان‌ها به ریخته و این کالا نایاب شده است. جیره‌بندی شیر خشک از دیگر اتفاقاتی است که در یکی دو روز اخیر شدت بیشتری به خود گرفته تا جایی‌که بسیاری از خانواده‌ها برای تهیه این کالا با دست خالی از داروخانه‌ها و فروشگاه‌ها خارج می‌شوند و حتی رنج سفر به شهرهای همجوار را به جان می‌خرند.
علاوه بر انتقادات شدیدی که به دولت و خصوصا سازمان غذا و دارو برای عدم تامین ارز مورد نیاز تامین مواد اولیه تولیدکنندگان داخلی شیرخشک وارد می‌شود باید توجه داشت که در مورد کمبود این کالای اساسی در بازار از ماه‌های پیش هشدار داده شده بود، یکی از این هشدار دهندگان «هانی تحویل‌زاده» رییس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک نوزاد بود که اوایل خرداد امسال ضمن انتقاد شدید از عدم تخصیص ارز به تولیدکنندگان شیرخشک جهت واردات مواد اولیه اعلام کرد: تولید برخی از انواع شیر خشک در کشور متوقف شده است.
تحویل‌زاده همچنین حدودا ۴ ماه قبل هشدار داده بود ذخایر برخی از انواع شیر خشک در کشور تا دو ماه دیگر تمام خواهد شد، آنچه که مشهود است سازمان غذا و دارو از واردات ۳۰ میلیون قوطی شیر خشک به کشور و اعطای ارز مورد نیاز به واردکنندگان از طریق مزایده حمایت خوبی به عمل آورده در حالی‌که دست تولیدکنندگان داخلی از ارز مورد نیاز برای واردات مواد اولیه مورد نیاز کوتاه مانده است.
سازمان غذا و دارو از واردات ۳۰ میلیون قوطی شیر خشک به کشور و اعطای ارز مورد نیاز به واردکنندگان از طریق مزایده حمایت خوبی به عمل آورد اما دست تولیدکنندگان ایرانی از ارز مورد نیاز برای واردات مواد اولیه مورد نیاز کوتاه ماند.
قیمت شیر خام در مرداد ماه ۱۴۰۰ چیزی حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا کرد برخی تصور می‌کردند با افزایش قیمت لبنیات و عدم توانایی مردم برای خرید این رقم کالا، شیر بیشتری راهی کارخانجات تولید شیرخشک شود امری که نهایتا به دپوی شیرخشک تولید شده در انبارها و سر باز زدن کشورهای همسایه از خرید آن منجر شد.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران از نرخ اقلام خوراکی در دی ۱۴۰۰، مشخص شد در فاصله یک سال، قیمت شیر خشک از ۳۴ هزار تومان در بهمن سال ۱۳۹۹ به ۴۴ هزار و ۶۰۰ تومان در دی ماه سال ۱۴۰۰ رسیده است، قیمت شیر خشک اردیبهشت ۱۴۰۱ روندی متفاوت‌تر را در پیش گرفت به طوری که بررسی گزارش مرکز آمار ایران در رابطه با وضعیت قیمت کالاهای خوراکی نشان دهنده این است که قیمت هر قوطی ۴۵۰ گرمی شیرخشک نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۲۶٫۹ درصد افزایش پیدا کرد.
جیره‌بندی شیرخشک در برخی از استان‌ها
«مصطفی صالحی‌زاده» معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی زاهدان اما این روزها به شکل تلویحی از جیره‌بندی شیر خشک در این استان خبر داد به گفته وی از ۲۰ مهرماه برای تهیه شیرخشک باید کد ملی و تاریخ تولد فرزند شیرخوار به داروخانه ارائه شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد علاوه بر بحث جیره‌بندی شیرخشک در برخی از استان‌ها، موضوع کمیاب و یا نایاب شدن برخی از برندهای پرطرفدار شیرخشک حتی در شهرهای بزرگ از جمله داروخانه‌های تهران مشاهده شده است. کالایی حیاتی که به گفته تولیدکنندگان داخلی ۶۰ درصد مواد تشکیل‌دهنده شیر خشک خارج از شمول دریافت ارز ترجیحی است.
ناگفته نماند بحث جیره‌بندی اقلامی نظیر پوشک بچه و شیرخشک در کشور تازگی ندارد و نمونه بارز آن را در اواسط شهریور ۱۳۹۷ شاهد بودیم اما با توجه به شعار فرزندآوری و حمایت‌هایی که از این ایده برای کاستن از بحران پیری جمعیت و عدم زاد و ولد به عمل آمده تداوم جیره‌بندی و ایجاد بازار سیاه شیرخشک بسیار قابل تأمل است.
سازمان ثبت احوال اعلام کرد در سال ۱۴۰۱ در مجموع یک میلیون و ۷۵ هزار و ۳۸۱ نوزاد در کشور متولد شده، به گفته این نهاد از این تعداد کودک متولد شده ۵۵۵ هزار و ۸۵۵ نوزاد پسر و ۵۱۹ هزار و ۴۳۶ نوزاد دختر بودند.
اما بر اساس جدیدترین آماری که از میزان تولد در کشور توسط سازمان ثبت احوال منتشر شده، در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۲، ۳۳۸ هزار و ۶۰۱ نفر در کشور متولد شدند که از این تعداد ۱۷۵ هزار و ۶۹۴ نوزاد پسر و ۱۶۲ هزار و ۹۰۷ نوزاد دختر بودند.
قاچاق شیرخشک به عراق و افغانستان
«رحیم بناءمولایی»، عضو هیأت رییسه انجمن تولید کنندگان شیر خشک و غذای کودک ایران اخیرا گفته: برای تولید ۱۲۰ میلیون قوطی شیر خشک در کشور و صادرات این کالا به کشورهایی مانند عراق و افغانستان برنامه‌ریزی کردیم اما با وجود توافقات انجام شده برای اختصاص ۱۱۰ میلیون دلار، ارز مورد نیاز برای واردات برخی مواد اولیه به ما اختصاص پیدا نکرد، به گفته وی با توجه به اینکه قیمت یک قوطی شیر خشک، یک پنجم قیمت آن در کشورهای عراق و افغانستان است، قاچاق معکوس آن به این کشورها رونق گرفته از طرفی چند نرخی بودن ارز زمینه سودجویی تاجران افغانستانی و عراقی را فراهم کرده است.
قیمت یک قوطی شیر خشک، یک پنجم قیمت آن در کشورهای عراق و افغانستان است، قاچاق معکوس آن به این کشورها رونق گرفته و چند نرخی بودن ارز زمینه سودجویی تاجران افغانستانی و عراقی را فراهم کرده است.
«بهرام عین اللهی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم در اردیبهشت امسال گفته بود؛ مشکلی در تامین شیر خشک نداریم. سخنی که در همان زمان دبیر انجمن شیر خشک ایران آن را رد کرد و گفت همه شیر خشک تولیدی در کشور به مصرف نوزادان نمی‌رسد، به عقیده او قیمت شیر خشک از قیمت یک قوطی کنسرو هم پایین‌تر است؛ به همین علت است که شاهد مصرف غیردرست این قلم کالا به ویژه در بخش لبنیات و یا قاچاق هستیم.
براساس برنامه‌ریزی که دولت و حاکمیت برای عبور از بحران کاهش موالید در پیش گرفته انتظار می‌رفت دیگر چالش‌هایی اینچنینی دامنگیر کشور نشود، اما تکرار مجدد بحران شیرخشک از یک طرف و کاهش شدید قدرت خرید مردم معادلات را بر هم زده و پرسش‌های اساسی در مورد سرنوشت اهداف استراتژیکی همچون فرزندآوری و حمایت از خانواده‌ها را ایجاد کرده است.
ناگفته نماند در ادامه ۱۹ آبان سال ۱۴۰۰ بود که مجلس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را به دولت ابلاغ کرد. طی این نامه مقرر شد، این قانون به مدت هفت سال به شکل آزمایشی اجرایی شود. موضوعاتی نظیر جوانان در آستانه ازدواج یا زوج‌های جوان، حمایت‌های دوران بارداری و شیردهی، تسهیلات و حمایت‌های قانونی برای تولد هر فرزند به ویژه فرزند دوم به بعد، حمایت از خانواده‌های دارای فرزند و حمایت از مادران شاغل و غیرشاغل از طریق دادن وام‌های بانکی، تسهیلات شغلی و آموزشی و مشوق‌های متنوع اقتصادی بخشی از سرفصل‌های این قانون محسوب می‌شود.
در مقابل این حجم از تمهیدات اتحاذ شده، کارشناسان سلامت و بحران‌های محیطی نظر دیگری دارند و معتقدند؛ وام بانکی و زمین تشویقی فرزندآوری به خانواده‌ها هیچگاه جای شیرخشک بچه برای خانوار‌ها را نمی‌گیرد استدلالی که ظاهرا با خالی شدن فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها از برخی از برندهای پرکاربرد شیرخشک و سرگردانی طیف زیادی از خانواده‌ها برای تهیه این کالا چندان بیراه به نظر نمی‌رسد.
