لیلا پورابراهیمی، اعتبار- بعدازظهر سه‌شنبه ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۱ ولادیمیر پوتین برای پنجمین بار در طول دوران ریاستش بر کاخ کرملین و نخستین سفرش در دولت سیزدهم وارد تهران شد. در خلال برگزاری جلسات و ملاقات‌های سران دو کشور، تفاهمنامه مشترکی نیز مابین شرکت گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران به ارزش ۴۰ میلیارد دلار منعقد شد.
در ادامه با دستور مستقیم ولادیمیر پوتین، مدیران ارشد شرکت گازپروم که به غول انرژی روسیه شهرت دارد با مقامات وزارت نفت دیدارهایی داشتند، ملاقات‌هایی که محورهای اصلی یک تفاهمنامه بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه را پایه‌ریزی کرد. همکاری در توسعه میادین نفت و گاز ایران نظیر میادین گازی کیش، پارس شمالی، پارس جنوبی و شش میدان نفتی، سواپ گاز و فرآورده‌های نفتی، طرح‌های LNG، احداث خطوط لوله صادرات گاز و همکاری‌های علمی و تکنولوژی از جمله این محورها عنوان شد.
سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری گازپروم در ایران
در همین راستا از سوی مقامات کشورمان اعلام شد در صورت اجرای شده محورهای مذکور در این تفاهمنامه به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذاری خارجی در تاریخ صنعت ایران، بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری توسط شرکت گازپروم در ایران انجام خواهد شد. نکته قابل توجه در اینجا این است که برخلاف قراردادها، تفاهمنامهها از لحاظ حقوقی الزام‌آور نیستند و تنها زمانی دارای ارزش می‌شوند که تبدیل به قرارداد شوند.
ایران از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان محسوب می‌شود اما برای تداوم روند تولید و بهره‌وری صنعت نفت و گاز خود برای سر پا ماندن به شدت نیازمند سرمایه‌گذاری و استفاده از تجهیزات روز دنیاست، بنابراین لازم است صنعت نفت ایران برای حفظ ظرفیت تولید و افزایش برداشت خود، روند سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه را شتاب بخشیده و همکاری‌های مشترک خود را افزایش دهد. هدفی روشن برای ایران که با شعله‌ور شدن آتش جنگ در اوکراین و تحریم‌های جهانی با اما و اگرهای سفت و سختی مواجه شده و موانع بر سر راه آن بسیار است.
محمود خاقانی، مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت می‌گوید: گازپروم باید ۴۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند، در حالی که به دلیل مسائل پیش آمده بعد از جنگ اوکراین، این شرکت با کسری درآمد و بدهی‌های بالایی مواجه است.
در تاریخ ۵ اسفند ۱۴۰۰ (۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲) روسیه تهاجم گسترده‌ای را به اوکراین، همسایهٔ غربی خود آغاز کرد بحرانی که استارت آن از سال ۲۰۱۴ زده شد. حمله روسیه به اوکراین در حقیقت بزرگترین حملهٔ نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. بعد از این تهاجم نظامی که دنیا را در شوک فرو برد و اثرات زیانباری را در حوزه تجارت و اقتصاد بین‌الملل پدید آورد تحریم‌های بی‌سابقه غرب علیه روسیه اجرا شد.
کسری بودجه و بدهی دو چالش بزرگ شرکت گازپروم روسیه
گفته می‌شود مواردی نظیر ممنوعیت ارائه فناوری برای اکتشاف نفت و گاز، ممنوعیت اعطای اعتبار به شرکت‌های نفتی روسیه و بانک‌های دولتی، محدودیت سفر برای شهروندان با نفوذ روسیه نزدیک به پوتین و درگیر در الحاق کریمه از جمله بخشی از انبوه تحریم‌هایی است که برای روسیه اعمال و اجرا شده، تحریم‌هایی که با طولانی شدن جنگ هر روز بر تعداد و شدت آن افزوده‌تر می‌شود.
«محمود خاقانی» مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت که سابقه ۲۰ ساله در مذاکرات رسمی با روس‌ها و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را دارد، اخیرا در همین زمینه و در تحلیلی عنوان کرده؛ شرکت گازپروم که باید ۴۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند، خودش با کسری بودجه و بدهی بالایی مواجه است!
به گفته خاقانی، گازپروم باید ۴۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند، در حالی که به دلیل مسائل پیش آمده بعد از جنگ اوکراین، این شرکت با کسری درآمد و بدهی‌های بالایی مواجه است.
موانع جدی در مسیر سرمایه‌گذاری‌های خارجی
در همین زمینه دکتر«نرسی قربان» تحلیلگر بازار انرژی نیز در گفت‌وگو با اعتبار عنوان کرد: به طور کلی باید بگویم بیشتر قراردادهایی که ما بین طرف‌های خارجی و شرکت ملی نفت ایران امضا شده بود به خاطر اعمال تحریم‌ها، FATF و مسائلی دیگر از این دست به تاخیر افتاده است.
این کارشناس اقتصاد انرژی گذری هم به تبعات برجام در سال‌های گذشته زد و تصریح کرد: وقتی که مذاکرات برجام به نتیجه رسید کنفرانسی در ایران برگزار شد و شرکت‌هایی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفت و گاز و سایر بخش‌های مرتبط با آن وارد ایران شدند، تعداد این شرکت‌ها به ۳۰ تا ۴۰ شرکت خارجی می‌رسید اما نهایتا نتیجه مطلوبی برای ایران رقم نخورد زیرا ترامپ به صورت یکجانبه از برجام خارج و سیاست فشار حداکثری علیه ایران اجرا شد.
وی در پاسخ به این پرسش که اساسا آیا شرکت‌های سرمایه‌گذاری کشوری مانند روسیه که هنوز درگیر جنگ اوکراین و تحریم‌های بین‌المللی است می‌توانند باب همکاری‌های جدیدی را برای کمک و مشارکت با ایران باز کنند یا خیر افزود: شدت تحریم‌های روسیه تقریبا به همان اندازه‌ای است که برای ایران وضع شده البته باید اضافه کنم که با وجود همه این ملاحظات امکان همکاری ایران با روسیه در صنعت نفت و گاز و جذب سرمایه‌گذاری وجود دارد اما عملی شدن آن موانع و مشکلات زیادی دارد.
سرمایه‌گذاری در کشور رقیب
به عقیده این تحلیلگر بازار انرژی، فارغ از سرمایه‌گذاری شرکت‌های روسی در ایران، باید به این نکته مهم هم توجه داشت که روسیه قاعدتا و در ابتدا روی صنعت نفت و گاز خودش سرمایه‌گذاری می‌کند، روسیه صادرکننده این انرژی‌ها به دنیاست بنابراین به احتمال قوی به سرمایه‌گذاری در یک کشور صادرکننده نفت و گاز علاقه کمتری خواهد داشت.
دکتر نرسی قربان: گاز پروم به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های گازی جهان مقداری از فناوری‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز را در اختیار دارد اما اینکه چقدر از این دانش را بخواهد در ایران مصرف و سرمایه‌گذاری کند مشخص نیست. از طرفی تحریم‌های بین‌المللی روسیه قاعدتا روی عملکرد گازپروم هم تاثیرگذار بوده است.
دکتر نرسی قربان در مورد اینکه آیا شرکت‌های روسی از تکنولوژی‌های نوین و دانش فنی لازم برای این کار برخوردار هستند افزود: در بعضی حوزه‌ها این امکان برای روس‌ها وجود داد تا بتوانند سرمایه‌گذاری کنند اما دانش‌های فنی اصلی که در صنعت نفت و گاز به کار گرفته می‌شود متعلق به دولت‌ها نیست و مختص شرکت‌هاست و گازپروم هم یکی از همین شرکت‌ها محسوب می‌شود.
به عقیده این کارشناس اقتصاد انرژی، گاز پروم به عنوان بزرگترین شرکت گازی روسیه و یکی از بزرگترین شرکت‌های گازی جهان مقداری از فناوری‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز را در اختیار دارد اما اینکه چقدر از این دانش را بخواهد در ایران مصرف و سرمایه‌گذاری کند مشخص نیست.
دکتر نرسی قربان این را هم اضافه کرد که تحریم‌های بین‌المللی اعمال شده برای روسیه قاعدتا روی عملکرد شرکت گازپروم هم بسیار تاثیرگذار بوده است.
از سال ۱۳۹۵ تاکنون حتی یکی از نزدیک به ۱۰۰ تفاهمنامه نفتی امضا شده میان ایران و روسیه به مرحله قرارداد نرسیده است!
تفاهمنامه یا قراردادهای الزام آور؟
در مورد سابقه همکاری‌های ایران و روسیه و اجرای تفاهمنامهها و قراردادهای سرمایه‌گذاری مسائل و موارد بسیاری وجود دارد، برخی از کارشناسان خارجی در این مورد معتقدند؛ از سال ۱۳۹۵ تاکنون حتی یکی از نزدیک به ۱۰۰ تفاهمنامه نفتی امضا شده میان ایران و روسیه به مرحله قرارداد نرسیده است، این کارشناسان اقتصادی در مورد به نتیجه رسیدن قراردادهای جدید سرمایه‌گذاری بین ایران و روسیه هم ابراز تردید می‌کنند.
نباید از خاطر ببریم که همزمان با فرجام بدی که برای برجام رقم خورد و در پی تحریم‌های حداکثری، شرکت‌هایی نظیر «لوک اویل»، دومین تولیدکننده بزرگ نفت روسیه رسما اعلام کردند که به دلیل تهدیدات ناشی از تحریم‌های ایالات متحده، نمی‌توانند برنامه‌های توسعه پروژه‌های خود را در ایران پیگیری کنند، بنابراین با توجه به این اتفاقات و سایر عللی که وجود داشت ایران متحمل خسارات سنگینی در توسعه صنعت نفت و گاز خود به ویژه در زمینه میادین مشترک نفت و گاز با عراق و قطر شد.
در حالی که یکی از بندهای کلیدی تفاهمنامه شرکت ملی نفت ایران و گازپروم به افزایش سرمایه‌گذاری روسیه به منظور توسعه بیشتر میادین نفت و گاز اشاره دارد و با توجه به پپیشرفت قطره چکانی آن، مسئولان شرکت ملی نفت ایران از این همکاری‌ها بسیار خرسندند. در عوض برخی کارشناسان در این مورد ابراز تردید کرده‌اند و می‌گویند توافق‌های ایران و روسیه در سطح «تفاهمنامه» باقی خواهند ماند و نه قرارداد الزام آور.
از دیگر مورادی که در همین راستا بیان می‌شود این است که در صورت شکست کامل برجام، در دستور کار قرار گرفتن مجدد برنامه هسته‌ای ایران توسط شورای امنیت، جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌های بیشتر، این امکان وجود دارد که شرکت‌های روسی مجددا ایران را ترک کرده و به قراردادها و تفاهمنامه‌های خود پایبند نباشند.
